Συμπληρώνονται φέτος 200 χρόνια (5 Μαΐου 1818) από τη γέννηση του Καρλ Μαρξ, του ανθρώπου που οι ιδέες και αντιλήψεις του επηρέασαν και εξακολουθούν να επηρεάζουν θετικά την ανάπτυξη του κόσμου μέχρι και τις μέρες μας. Η κοσμοθεωρία και κοσμοαντίληψη του Μαρξ, αυτό που ονομάζεται Μαρξισμός, απέδειξαν στο πέρασμα του χρόνου τη διαχρονικότητα και επικαιρότητα τους, εξακολουθώντας να αφήνουν τη σφραγίδα τους στις πρακτικές και τη δράση του επαναστατικού εργατικού κινήματος ανά την υφήλιο.
Η ζωτικότητα του Μαρξισμού έγκειται στο γεγονός ότι στηριζόμενος στη διαλεκτική μέθοδο ανάλυσης διατηρεί ταυτόχρονα ανοικτό το φιλοσοφικό του σύστημα με την αέναη κίνηση «θέση – αντίθεση – σύνθεση (νέα θέση)». Η θεωρία του Μαρξ, συνεπικουρούμενος από τον Φ. Ένγκελς, άρχισε να διαμορφώνεται στη δεκαετία του ’40 (19ος αιώνας) σε μια περίοδο όπου το προλεταριάτο ήδη μετατρέπεται από «τάξη στον εαυτό της» σε «τάξη για τον εαυτό της», αρχής γενομένης κύρια με τις επαναστάσεις του 1848 στην Ευρώπη.
Συνάμα ο Μαρξισμός δεν εμφανίσθηκε στο περιθώριο, αλλά στη λεωφόρο της ανθρώπινης γνώσης και σκέψης, στηριζόμενος στις μέχρι τότε πρωτοπόρες κατακτήσεις της κλασσικής γερμανικής φιλοσοφίας (διαλεκτική Χέγκελ και υλισμός Φόιερμπαχ), της κλασσικής αγγλικής πολιτικής οικονομίας (Σμιθ και Ρικάρντο) και του γαλλικού ουτοπικού σοσιαλισμού, που αποτελούν μεν τις τρεις βασικές πηγές του, αλλά είναι και η βάση δε των τριών συστατικών μερών της μαρξιστικής κοσμοαντίληψης.
Η πεμπτουσία του Μαρξισμού, που διατηρεί την επικαιρότητα της ως σήμερα είναι γιατί στη βάση της αντικειμενικής ανάλυσης όχι μόνο κατανοεί τα προβλήματα κοινωνικής ανάπτυξης, αλλά παρέχει και υποδεικνύει τρόπους επίλυσης και ξεπεράσματος τους. Κύρια όμως καταγράφει εκείνη την κοινωνική δύναμη που μέχρι τις μέρες μας είναι ο φορέας της προόδου και νομοτελειακά θα ανυψώσει την κοινωνία πάνω από το βασίλειο της βαρβαρότητα, όπως αυτό εκφράζεται από την καπιταλιστική εκμετάλλευση.
Αυτή η κοινωνική δύναμη δεν είναι άλλη από την εργατική τάξη, που είναι δημιούργημα του καπιταλισμού, μα ταυτόχρονα και ο νεκροθάφτης του. Αυτός ακριβώς ο κοσμοϊστορικός ρόλος της εργατικής τάξης σημαίνει ότι αυτή αναδεικνυόμενη σε τάξη εξουσίας με την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής καταργεί την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, ανατρέποτας τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής και αρχίζει την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας ως το πρώτο στάδιο στην πορεία για μια ανώτερη αταξική κοινωνία.
Ο Μαρξισμός, επειδή δεν είναι δόγμα, δεν μπορεί να είναι ούτε απόλυτος, ούτε να παραμένει στατικός, αλλά αναπτύσσεται, εμπλουτίζεται, επικαιροποιείται στη βάση της διαφοροποιούμενης αντικειμενικής πραγματικότητας, στοχεύοντας στην όσο το δυνατόν καλύτερη και σε βάθος κατανόηση της. Οι μαρξιστικές θέσεις και συμπεράσματα είναι αντικειμενικά, αλλά όχι απόλυτα και όπως όλες οι επιστημονικές θέσεις και συμπεράσματα είναι σχετικά, παρέχοντας όμως την προοπτική μιας διαδοχικής προσέγγισης της αντικειμενικής «αλήθειας». Η θεωρία του Μαρξ λοιπόν αναπτύσσεται ποιοτικά σε συγκεκριμένα στάδια ανάπτυξης της κοινωνίας και η πλήρη δημιουργική ανανέωση της συνδυάζεται με τη συνεχή πάλη ενάντια στην ανοικτή ή και συγκαλυμμένη ευκαιριακή αναθεώρηση της.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα δημιουργικής ανάπτυξης του Μαρξισμού αποτελεί ο Λενινισμός, ο οποίος μέσα στις νέες συνθήκες που διαμορφώθηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα (ο Καπιταλισμός με την κυριαρχία των μονοπωλίων και τη δημιουργία του χρηματιστηριακού κεφαλαίου φθάνει στο ιμπεριαλιστικό στάδιο ανάπτυξης του), αναπτύσσει, επικαιροποιεί, αναβαθμίζει τον Μαρξισμό. Παρατηρείται η δημιουργική εφαρμογή της μαρξιστικής θεωρίας στην πράξη μετά τη νίκη της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης στη Ρωσία το 1917, όταν άρχισε η τιτάνια προσπάθεια οικοδόμησης του σοσιαλισμού.
Η θεωρητική και πρακτική μεγαλοφυία, που κληροδότησαν οι Μαρξ – Ένγκελς συνεχίζεται επάξια με τη θεωρητική και πρακτική δράση του Λένιν, ο οποίος με το συγκεκριμένο παράδειγμα του έδειξε την ανεξάντλητη δύναμη και την τεράστια επιστημονική, θεωρητική δυνατότητα του Μαρξισμού, αναπτύσσοντας τον σε μια οργανική σύζευξη της συνέχειας και της καινοτομίας. Ο Β. Ι. Λένιν επιβεβαίωσε στην πράξη ότι η μαρξιστική κοσμοθεωρία πρέπει να αναπτύσσεται δημιουργικά με την αλλαγή των αντικειμενικών συνθηκών της ζωής, της σκέψης και της συνείδησης. Την ίδια στιγμή ξεπερνώντας το παλιό, μέσα στις νέες διαμορφωνόμενες αντικειμενικές και υποκειμενικές, παγκόσμιες, περιφερειακές και συγκεκριμένες εθνικές συνθήκες ο ίδιος ο Μαρξισμός οφείλει πάντα να είναι ανανεωμένος, σύγχρονος και ταυτόχρονα να δύναται να προβλέψει τις υπάρχουσες τάσεις μέσα στο χρόνο.
Ο Μαρξισμός λοιπόν δεν μπορεί να μένει στάσιμος γιατί και η ίδια η κοινωνία, στην προκειμένη περίπτωση η καπιταλιστική, διαφοροποιείται και αλλάζει. Ο ιμπεριαλισμός σαν το ανώτερο στάδιο του καπιταλισμού μέσα σ’ ένα αιώνα ύπαρξης επίσης έχει διαφοροποιηθεί και μεταλλαχθεί. Οι συσχετισμοί δυνάμεων επίσης διαφοροποιούνται συνεχώς, η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί όλο και ποιο νέα, ποιο σύνθετα προβλήματα και αντιθέσεις σ’ όλες τις σφαίρες της καπιταλιστικής κοινωνίας.
Παρ’ όλα αυτά όμως η ουσία του καπιταλισμού, η ουσία του ιμπεριαλισμού με όλους τους εκσυγχρονισμούς, ανανεώσεις, ωραιοποιήσεις εξακολουθεί να είναι η ίδια γιατί στηρίζεται στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο με τη δημιουργία υπεραξίας στην παραγωγική διαδικασία, στην αποξένωση των εργαζομένων από τα μέσα παραγωγής, στην ιδιοποίηση του παραγόμενου κοινωνικοποιημένου πλούτου από μια όλο και σμυκρινόμενη ομάδα μεγιστάνων του κεφαλαίου, στην χειραγώγηση της κοινής γνώμης με τον έλεγχο των ΜΜΕ, στην καταστολή κάθε προοδευτικής σκέψης, στη συντήρηση και επέκταση πολέμων, στην καταλήστευση του φυσικού περιβάλλοντος. Είναι γι’ αυτό λοιπόν που ο Μαρξισμός εξακολουθεί να παραμένει επίκαιρος και επαναστατικός γιατί στηρίζεται στη θέση, που διατύπωσε ο Κ. Μαρξ, ότι «οι φιλόσοφοι με διάφορους τρόπους ερμήνευαν τον κόσμο, αλλά το θέμα έγκειται στο να τον αλλάξουμε» και αυτός είναι ο βασικός του στόχος.
Του Νίκου Κουζουπή
Υπεύθυνος Μορφωτικού Γραφείου ΑΚΕΛ