Συνέντευξη Γενικής Γραμματέα ΠΟΓΟ, Σκεύης Κουκουμά εν όψει της 8ης Μαρτίου
“ Όσα συμβολίζει και όσα συμπυκνώνει η διεθνής Μέρα της Γυναίκας δεν ήταν αγώνες όλων των γυναικών ανεξαρτήτως τάξης, κοινωνικής θέσης και ιδεολογίας”
Η 8η Μαρτίου ορίστηκε ως ημέρα αφιερωμένη στη γυναίκα. Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας αποτελεί, ημέρα μνήμης και τιμής, των αγώνων του Γυναικείου Κινήματος αλλά και μέρα ανανέωσης της υπόσχεσης για συνεχή αγώνα απέναντι στην ανισοτιμία των φύλων. Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 8 Μαρτίου με αφορμή τις μεγάλες διαμαρτυρίες των εργατριών κλωστουφαντουργίας στη Νέα Υόρκη, οι οποίες ζητούσαν καλύτερες συνθήκες εργασίας. Η πρώτη Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, τιμήθηκε το 1909 με πρωτοβουλία του Σοσιαλιστικού Κόμματος των ΗΠΑ και υιοθετήθηκε δύο χρόνια αργότερα από τη Σοσιαλιστική Διεθνή.
Το 1857 οι γυναίκες εργάτριες κινητοποιήθηκαν για τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας και τους χαμηλούς μισθούς, η αστυνομία τότε επιτέθηκε και διέλυσε βίαια τις διαδηλώσεις. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1908, πλήθος γυναικών ήταν ξανά στους δρόμους της Νέας Υόρκης με απαίτηση λιγότερες ώρες εργασίας, καλύτερους μισθούς και δικαίωμα ψήφου.
- Το Γυναικείο Κίνημα της ΠΟΓΟ συμπλήρωσε 70 χρόνια ζωής και δράσης. Ποιος θα ήταν ο απολογισμός της δράσης του και η συμβολή του στην βελτίωση της θέσης της γυναίκας;
Με περηφάνια μπορεί ο κάθε ένας να ανατρέξει αυτά τα 70 χρόνια και θα διαπιστώσει ότι η ΠΟΓΟ αποτελεί την πιο μαζική, πιο ιστορική και πιο μαχητική οργάνωση γυναικών της Κύπρου. Και το λέμε αυτό χωρίς καμιά δόση υπερβολής ή έπαρσης εφόσον η δράση και η ιστορία της ΠΟΔΓ και στη συνέχεια της ΠΟΓΟ κινείται παράλληλα και συνδεδεμένα με κάθε ιστορικό σταθμό της ιστορίας της Κύπρου. Από τους μεγάλους απεργιακούς αγώνες των εργαζομένων, στον μέτωπο του αντιιμπεριαλιστικού αγώνα ενάντια στην αποικιοκρατία, των αγώνων για τα δικαιώματα των γυναικών από την ύπαρξη της Κυπριακής Δημοκρατίας, την αντίσταση, τον αγώνα για την υπεράσπιση της ανεξαρτησίας, τον αντικατοχικό αγώνα, το κίνημα της επαναπροσέγγισης, τον αγώνα ενάντια στα μνημόνια που φτωχοποίησαν και συνεχίζουν να φτωχοποιούν τον Λαό μας. Κάθε σελίδα της ιστορίας του νησιού μας μπορεί να συναντήσει δεκάδες σελίδες προσφοράς και συμβολής του κινήματος.
Φυσικά όσα σήμερα προσεγγίζονται απλά, ως κεκτημένα, τότε αποτελούσαν αιτία πολέμου. Σε μια περίοδο που η γυναίκα που ήθελε να ασχοληθεί με τον πολιτισμό, το θέατρο και την μουσική αντιμετωπίζονταν ως μειωμένων ηθών, οι γυναίκες της ΠΟΓΟ ανέβαζαν θεατρικά και ίδρυαν πολιτιστικούς συλλόγους. Την περίοδο που οι στερεότυπες αντιλήψεις ήθελαν την γυναίκα να ασχολείται με την κουζίνα, την καθαριότητα του σπιτιού και τα παιδιά της, οι γυναίκες της ΠΟΓΟ και ευρύτερα του λαϊκού κινήματος έσπαζαν τις αλυσίδες, οργάνωναν συντεχνίες και κατέβαιναν σε απεργίες στα ραφτάδικα και τα εργοστάσια της Κύπρου. Όχι στάσεις εργασίας. Απεργίες που έπαιρναν μέρες και χρειαζόταν να χτυπηθούν με τους απεργοσπάστες της εργοδοσίας.
2) Πως άρχισε να συγκροτείται το Γυναικείο Κίνημα της Κύπρου; Ποια ήταν η ανάγκη που το γέννησε και ποιες οι συνθήκες;
Το Γυναικείο μας Κίνημα γεννήθηκε μέσα σε καιρούς δύσκολους. Τη διετία 1948 και 1949 ιδρύθηκαν οι πρώτες «Προοδευτικές Οργανώσεις Γυναικών» και αργότερα στις 10 Δεκεμβρίου του 1950 ιδρύθηκε η Παγκύπρια Οργάνωση Δημοκρατικών Γυναικών ( ΠΟΔΓ) με στόχο την ενοποίηση τους και το συντονισμό της δράσης τους.
Η αυγή του 20ού αιώνα έβρισκε την Κύπρο κάτω από τη μπότα της βρετανικής αποικιοκρατίας, σε βαθιά υπανάπτυξη και το λαό μας βυθισμένο στην εξαθλίωση. Η γυναίκα, αποκλεισμένη από την εργασία και τη μόρφωση, δεμένη με τις αλυσίδες των προκαταλήψεων και του σκοταδισμού, είχε για μοναδικό ρόλο την απόλυτη υποταγή στον άντρα ή στον πατέρα της. Οι γυναίκες της Κύπρου αξίζει και πρέπει να θυμούνται ότι η πρώτη φωνή πάνω στο νησί μας που μίλησε για την ισότητα ανδρών και γυναικών ήταν το Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου.
Από τότε όμως, κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, οι γυναίκες έμπαιναν ολοένα και πιο μαζικά στην παραγωγή, αφού ο καπιταλισμός είχε ανάγκη τη φτηνή γυναικεία εργασία. Η γυναίκα βρέθηκε φορτωμένη με διπλά βάρη –δουλειά και νοικοκυριό. Όμως την ίδια ώρα διανοίχτηκε η προοπτική για τη συμμετοχή της γυναίκας στην ταξική οργάνωση και πάλη, που είναι ο μόνος δρόμος για να βελτιώσει τη ζωή της. Γεννήθηκαν οι πρώτοι πυρήνες οργάνωσης των εργαζόμενων γυναικών, οι οποίες συμμετέχουν στις πρώτες εργατικές κινητοποιήσεις. Στις απεργίες του 1948 μάλιστα, οι Ελληνοκύπριες και οι Τουρκοκύπριες γράφουν, μαζί με τους άνδρες τους, σελίδες ηρωισμού στην ιστορία της ταξικής πάλης του τόπου και δεν διστάζουν να συγκρουστούν με τα χέρια με τους απεργοσπάστες και την αστυνομία.
3) Θα έλεγε κανείς ότι υπάρχει ένα διαχρονικό ζήτημα ορατότητας της γυναικείας παρουσίας στα τεκτενόμενα. Γιατί μαθαίνουμε κυρίως για άντρες που καθόρισαν την ιστορία και τις εξελίξεις; Απουσίαζαν οι γυναίκες από την ιστορία του τόπου μας, και από την παγκόσμια ιστορία;
Υπάρχει πράγματι πρόβλημα ορατότητας, το οποίο δεν είναι αποσυνδεδεμένο από τον ευρύτερο κρίκο της αλυσίδας διακρίσεων, στερεοτυπικών αντιλήψεων και της πολυεπίπεδης εκμετάλλευσης της γυναίκας.
Ο δρόμος προς την κοινωνική δικαιοσύνη είναι γεμάτος από παραδείγματα γυναικών που έχουν καθορίσει την κυπριακή ιστορία. Ωστόσο, λίγοι γνωρίζουν την ιστορία της Κλειώς Χριστοδουλίδου που οργάνωσε τον πρώτο πυρήνα γυναικών στην Κύπρο. Η οποία αξίζει να σημειωθεί πως κατά τη διάρκεια της παραμονής της στην Αθήνα εργαζόταν σε υφαντουργείο και κατά τη δικτατορία του Μεταξά συνελήφθει και εξορίστηκε στην Κίμωλο. Στην γερμανική κατοχή δραπέτευσε, επέστρεψε στην Αθήνα και έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση, ενώ αργότερα κρατήθηκε στις φυλακές Αβέρωφ.
Επίσης, καθοριστική ήταν κι η συμβολή της Κατίνας Νικολάου που έλαβε μέρος στο ιδρυτικό συνέδριο του ΚΚΚ το 1926. Μετά το συνέδριο άρχισαν να συγκροτούνται οι Οργανώσεις Εργαζόμενων Γυναικών. Τότε, τις γυναίκες αγωνίστριες τις θεωρούσαν ανήθικες. Η Κατίνα υπήρξε επικεφαλής των γυναικών της Αμμοχώστου και πρωτοστάτησε στις κινητοποιήσεις για την αποφυλάκιση των πολιτικών κρατουμένων, αλλά και για τη συλλογή χρημάτων για στήριξη των οικογενειών τους.
Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν αρκετά, τόσο στην Κυπριακή ιστορία όσο και στην παγκόσμια. Μάλιστα, αξιοσημείωτο είναι πως το 1952 στελέχη της ΠΟΔΓ, όπως η Ειρήνη Παπαϊωάννου, η Μαρούλα, Πέτα, η Καλλιόπη Σπύρου, η Αγάθη Χριστοδουλίδου, η Λένια Γαλανού και άλλες, σύρονται στα δικαστήρια γιατί συμμετείχαν σε διαδηλώσεις και όπως έγραφε ο «Νέος Δημοκράτης» τότε: «Για πρώτη φορά στη νεότερη κυπριακή ιστορία, τέσσερις γυναίκες μέλη της Ένωσης Δημοκρατικών Γυναικών Κύπρου, οδηγήθηκαν στη φυλακή για πολιτικούς λόγους».
Το ζήτημα της ορατότητας των γυναικών όμως δεν αφορά μόνο τις ιστορικές εξελίξεις. Ωστόσο, για να είμαστε δίκαιες δεν αντιμετωπίζουν όλες οι γυναίκες το ίδιο πρόβλημα ορατότητας. Σήμερα, άλλα προβλήματα αντιμετωπίζει μια πετυχημένη δικηγόρος η οποία μπορεί να έκτισε μια επιχείρηση εκατομμυρίων και να παρελαύνει από όλες τις ζώνες των τηλεοπτικών καναλιών, να απασχολεί τα πρωτοσέλιδα των περιοδικών κ.ο.κ και άλλου είδους προβλήματα μπορεί να αντιμετωπίσει μια πετυχημένη γιατρός, νοσηλεύτρια, αρχαιολόγος, φυσικός που μπορεί να καινοτόμησε ή να ανακάλυψε κάτι το οποίο όμως δεν θα τις φέρουν πλούτη και δύναμη. Άρα υπάρχει πρόβλημα ορατότητας των γυναικών σε σχέση με τους άντρες αλλά υπάρχει ταυτόχρονα πρόβλημα ορατότητας των γυναικών στην βάση της κοινωνικοικονομικής θέσης της κάθε μιας.
4. Κάποιες από τις βασικές νίκες του Γυναικείου Κινήματος στην Κύπρο ήταν η κατάργηση του θεσμού της προίκας, η ψήφιση του νόμου για ισότητα και ισομισθία, η ίση πρόσβαση στην εργασία κ.α. Συνηθίζουμε να τα ακούμε ως σημεία ορόσημα, ωστόσο, αυτό που δεν έχουμε συνηθίσει να ακούμε είναι το τι προηγήθηκε για να κερδηθούν. Ποιο το περιεχόμενο και το πλαίσιο των αγώνων που προηγήθηκαν;
Οργάνωση – ρήξη – αγώνες είναι κάθε φορά τα βήματα που οδηγούν σε κοινωνικές και εργατικές νίκες. Τούτο είναι μια νομοτέλεια, όχι υπερφυσική, αλλά εμπειρικά καταγεγραμμένη από την αρχή της ιστορίας. Οι αγώνες δεν οδηγούν πάντα σε νίκες και βήματα μπρος τα εμπρός αλλά σίγουρα η κάθε κατάκτηση και κεκτημένο, η κάθε νίκη του γυναικείου κινήματος, του εργατικού, της νεολαίας είναι αποτέλεσμα μιας οργανωμένης διεκδίκησης.
Ο εξευτελιστικός θεσμός της προίκας που μπορεί σήμερα να μην είναι κατανοητός, πριν μερικές δεκαετίες αποτελούσε προϋπόθεση για να παντρευτεί μια γυναίκα. Μια εποχή που ο γάμος αποτελούσε μονόδρομο για κάθε γυναίκα αφού μόνο έτσι θεωρείτο ότι επιτελούσε τον ρόλο και την ύπαρξη της.
Σήμερα για παράδειγμα στη χώρα μας, μετά από σειρά νομοθεσιών, δράσεων και παρεμβάσεων, στη βάση των μετρήσεων του 2021 υπήρχε μισθολογικό χάσμα πάνω από 10%. Σχεδόν οι μισές εργαζόμενες σήμερα, σύμφωνα με τη στατιστική υπηρεσία, πληρώνονται ακάθαρτα κάτω από 1250 ευρώ. Η μεγάλη μερίδα των εργαζομένων που θυματοποιούνται σήμερα από την φιλελευθεροποίηση των ωραρίων εργασίας στο λιανικό εμπόριο συνεχίζουν να είναι γυναίκες. Άρα, καλές είναι οι νομοθεσίες, όταν όμως εφαρμόζονται.
Η ζωή, η εμπειρία, τα δεδομένα που προκύπτουν μέσα από τις συντεχνίες, τα επίσημα στατιστικά στην Κύπρο αλλά και έξω από την Κύπρο δείχνουν ότι οι νομοθεσίες μπορούν να καταστούν εργαλείο υποβοηθητικό μόνο εάν υπάρχει ουσιαστική βούληση από τα κράτη να τις εφαρμόσουν.
Από εκεί και πέρα μπορεί να έγιναν μεγάλα νομοθετικά βήματα με τη ψήφιση Νομοθεσιών που άνοιξαν δρόμους για την ισότητα αλλά δυστυχώς η αποσπασματική ή μη λήψη μέτρων για την εφαρμογή τους, κρατούν την ισομισθία και γενικότερα την ισότητα σε βήματα σημειωτού.
8) Ποια είναι τα μηνύματα της 8ης Μαρτίου το 2022;
Πρώτα απ’ όλα να τερματιστεί η απόκρυψη των ιστορικών γεγονότων της 8ης Μαρτίου 1857 αφού αυτό συμβάλει στη διαστρέβλωση των μηνυμάτων της.
Η 8η Μαρτίου δεν είναι μια γενική γιορτή για τη γυναίκα. Είναι επέτειος για υπενθύμιση της σύγκρουσης των γυναικών εργατριών στη Νέα Υόρκη που δούλευαν στα κλωστοϋφαντουργεία και στα τότε ραφτάδικα– με την εργοδοσία, με το κεφάλαιο, με το κράτος τους. Να γνωρίσουμε τα γεγονότα και να τα τοποθετήσουμε στο πλαίσιο της ιστορικής ανάλυσης της σημασίας τους. Να γνωρίζουμε ότι η σύγκρουση αυτή ήταν τόσο σφοδρή, που εξελίχτηκε σε αιματηρή αντιπαράθεση. Οι εργάτριες διεκδικούσαν βελτίωση των συνθηκών εργασίας, ίσο ωράριο, ίση αμοιβή, σε σχέση με τους άντρες στους ίδιους κλάδους εκείνης της εποχής. Πρόκειται για έναν σταθμό στην ταξική πάλη του εργατικού κινήματος μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα. Αρκετά χρόνια αργότερα, η Κλάρα Τσέτκιν –μια μεγάλη επαναστάτρια– ζήτησε από το Συνέδριο των Σοσιαλιστριών που έγινε το 1910, να καθιερωθεί η συγκεκριμένη μέρα ως Παγκόσμια Μέρα της Γυναίκας.
Έτσι η 8η του Μάρτη όσο και αν προσπαθήσουν – και είναι αλήθεια κάθε χρόνο προσπαθούν όλο και πιο πολύ - ποτέ δεν θα γίνει απλά μια γιορτή για όλες τις γυναίκες. Γιατί η 8η του Μάρτη δεν αφιερώνεται γενικώς και αορίστως σε κάθε γυναίκα. Όσα συμβολίζει και όσα συμπυκνώνει η διεθνής Μέρα της Γυναίκας δεν ήταν αγώνες όλων των γυναικών ανεξαρτήτως τάξης, κοινωνικής θέσης και ιδεολογίας. Γιατί άλλη ανισοτιμία βιώνει η εργαζόμενη μητέρα που σηκώνει το καθημερινό βάρος της δουλειάς και του νοικοκυριού, η άνεργη, η αγρότισσα, η νέα γυναίκα που τώρα μπαίνει στη βιοπάλη, η μετανάστρια, η γυναίκα στις εμπόλεμες περιοχές και άλλα νιώθει η κυρία των αστικών σαλονιών.
Ως Γυναικείο Κίνημα ΠΟΓΟ, όπως και κάθε μέρα αλλά και κάθε 8η Μαρτίου, τιμούμαι όλες τις αγωνιζόμενες γυναίκες. Φέτος, οι εκδηλώσεις για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας θα γίνουν κάτω από το σύνθημα «Καμία Μόνη – Καμία Λιγότερη». Τα κρούσματα βίας κατά των γυναικών έχουν αυξηθεί τραγικά, ιδιαίτερα και μετά από τις επιπτώσεις της πανδημίας των τελευταίων χρόνων. Ως εκ τούτου, η βία κατά των γυναικών είναι στις προτεραιότητες για το Γυναικείο Κίνημα. Η ανάγκη για διεκδίκηση πολιτικών στήριξης των θυμάτων και εφαρμογής νομοθεσιών που αφορούν την προστασία των θυμάτων απαιτεί να βρισκόμαστε σε συνεχή εγρήγορση σε όλα τα επίπεδα. Δυστυχώς έχουμε μια κυβέρνηση που προσεγγίζει επιφανειακά το θέμα και αυτό το καταμαρτυρούν οι αυξανόμενοι αριθμοί περιστατικών βίας, γυναικοκτονιών, σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης ενάντια σε γυναίκες αλλά και εντός της οικογένειας.
Όπως κάθε χρόνο, αυτές τις μέρες θα μας ξαναθυμηθούν όλοι όσοι μας ξεχνούν τον υπόλοιπο χρόνο. Θα ακούσουμε καλογραμμένες ομιλίες για την ισότητα, για την προσφορά της γυναίκας, για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε στο σπίτι, στη δουλειά, στην καθημερινότητα. Θα μας ευχαριστούν που τεκνοποιούμε, επειδή κρατούμε τις οικογένειες δεμένες, γιατί μεγαλώνουμε τα παιδιά και φροντίζουμε τους ηλικιωμένους. Αυτές τις μέρες μόνο, γι’ αυτές τις «ιδιότητες» μόνο.
Το εκπληκτικό με την κυβέρνηση ΔΗΣΥ-Αναστασιάδη είναι ακόμα πιο προκλητική τοποθέτηση ότι φταίνε οι γυναίκες για την ανισοτιμίας και τις διακρίσεις που υφίστανται. Ο ΠτΔ το επαναλαμβάνει σε κάθε ευκαιρία που θέλει να αναφερθεί στα θέματα ισότητας ενώ τώρα το ακούμε και από τους Υπουργούς του όπως στην πρόσφατη τοποθέτηση του Υπουργείου Άμυνας σε σχέση με τις διακρισεις σε βάρος των γυναικών Μόνιμων Υπαξιωματικών. Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε όλοι, είναι ότι η ανισοτιμία δεν είναι ζήτημα επιλογής. Δυστυχώς, μάταια περιμένει καλύτερες μέρες η γυναίκα της Κύπρου από την παρούσα κυβέρνηση. Μόνο μέσω της οργάνωσης μπορούμε να ελπίζουμε σε προάσπιση των κατακτήσεων και συνέχιση του αγώνα για την πλήρη ισοτιμία και αναγνώριση της θέσης της στην κοινωνία.
Επιμέλεια Άνρτεα Κώστα
Επικεφαλής Γραφείου Ισότητας και Ισοτιμίας Κ.Σ. ΕΔΟΝ
