Τι είναι ΑΤΑ
Η ΑΤΑ (Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή) είναι ο μηχανισμός που αποκαθιστά την αγοραστική δύναμη των μισθών σε περίοδο πληθωρισμού. Με απλά λόγια, εάν ένας εργαζόμενος παίρνει μισθό 1000 ευρώ και η τιμή του ψωμιού είναι 2 ευρώ, τότε η αγοραστική δύναμη του μισθού σε σχέση με το ψωμί είναι 500 ψωμιά. Αν υπάρξει αύξηση της τιμής του ψωμιού και ο μισθός παραμείνει στα 1000 ευρώ, τότε η αγοραστική δύναμη του μισθού μειώνεται. Η ΑΤΑ έρχεται να ανεβάσει τους μισθούς στο επίπεδο που αποκαθιστά την αγοραστική τους δύναμη.
Πότε κάνει την εμφάνιση της σαν αίτημα
Η πρώτη εμφάνιση του αιτήματος για μηχανισμό αποκατάστασης της αγοραστικής αξίας του μισθού συναντάται την δεκαετία του 1940. Το 1942 εργαζόμενοι στον δημόσιο τομέα διεκδίκησαν επαναφορά της αγοραστικής αξίας του μισθού τους λόγω αύξησης της τιμής του ψωμιού. Το 1944 υπήρξε μεγάλη απεργία από τους εργάτες στα δημόσια έργα που είχε ως αποτέλεσμα να κερδηθεί η τιμαριθμική αναπροσαρμογή για τους εργαζόμενους στο δημόσιο τομέα. Το 1947 κερδίζεται το δικαίωμα αυτό και για τους οικοδόμους. Από το 1960 και μετά η πρόνοια για ΑΤΑ βρίσκεται σε όλες τις συλλογικές συμβάσεις.
Σε αυτά τα 80 χρόνια η ΑΤΑ αποτελεί σημείο σύγκρουσης μεταξύ του κεφαλαίου και των εργαζομένων.
Η στάση των εργοδοτών
Σε κάθε ευκαιρία οι εργοδότες επιχειρούν να εξοντώσουν τον μηχανισμό της ΑΤΑ. Τη δεκαετία του 40΄ η απάντηση των εργοδοτών, σε πλήρη συνεργασία με το αποικιοκρατικό καθεστώς, στο αίτημα της ΑΤΑ ήταν οι απολύσεις και σε αρκετές περιπτώσεις οι φυλακίσεις. Στις μέρες μας και αφού το εργατικό κίνημα κατάφερε να περιφρουρήσει τον θεσμό, οι εργοδότες προσπαθούν να πείσουν για κατάργηση της ΑΤΑ, παρουσιάζοντας λογικοφανή επιχειρήματα τα οποία όμως δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Το επιχείρημα ότι η ΑΤΑ οδηγεί σε στρεβλώσεις στην οικονομία αποτελεί φτιασίδωμα της προσπάθειας τους για αύξηση των κερδών τους εις βάρος των εργαζομένων. Οι προσπάθειες κατάργησης του μηχανισμού τιμαριθμικής αναπροσαρμογής φουντώνουν κάθε φορά που βρίσκει εύφορο έδαφος η εργοδοτική πλευρά (δεξιά στην κυβέρνηση, Τρόικα, οικονομική κρίση κτλ)
Η στάση του εργατικού κινήματος
Το εργατικό κίνημα έδωσε και δίνει μεγάλη μάχη για διαφύλαξη της ΑΤΑ γιατί αποτελεί δίκαιο και αναγκαίο αίτημα. Στην προσπάθεια διαφύλαξης της ουσίας του μηχανισμού της ΑΤΑ υπήρξαν και υποχωρήσεις από το εργατικό κίνημα μέσα σε αυτά τα 80 χρόνια, όπως το 1974 που αποδέχτηκε αναβολή της καταβολής τιμαριθμικής αναπροσαρμογής για 3 χρόνια καθώς επίσης και το 2013 που υπήρξε παγοποίηση της ΑΤΑ για 5 χρόνια. Μέσα σε αντίξοες συνθήκες, το εργατικό κίνημα με κύριο εκφραστή του την ΠΣΕ-ΠΕΟ κατάφερε να κρατήσει ζωντανό τον μηχανισμό της ΑΤΑ
Τι ισχύει σήμερα
Από το 2018, μετά τη λήξη της περιόδου παγοποίησης, η ΑΤΑ υπολογίζεται σε ετήσια βάση αντί σε εξαμηνιαία και αποδίδεται στο 50%. Επίσης, γίνεται ενσωμάτωση του τιμαριθμικού επιδόματος στους βασικούς μισθούς και η επανεκκίνηση έγινε από μηδενική βάση.
Η ΑΤΑ δεν είναι νομοθετική ρύθμιση αλλά πρόνοια των συλλογικών συμβάσεων για αυτό και αποδίδεται στους εργαζομένους των κλάδων/επαγγελμάτων που καλύπτονται με συλλογική σύμβαση.
Η συμφωνία μεταξύ εργοδοτικών οργανώσεων και συντεχνιών είχε ισχύ μέχρι 31/12/2020 και λόγω πανδημίας ανανεώθηκε με τους ίδιους όρους για ακόμα ένα χρόνο (31/12/2021). Αυτό σημαίνει ότι η συζήτηση για σύναψη συμφωνίας για την ΑΤΑ θα τεθεί στο τραπέζι με τους εργοδότες να επιδιώκουν κατάργηση της και τους εργαζόμενους να παλεύουν για επαναφορά της στο 100% και στο σύνολο των εργαζομένων.
Οικονομικές Πραγματικότητες Σήμερα
-
Το πρώτο κύμα της υγειονομικής κρίσης συνοδεύθηκε από μείωση του μέσου μισθού κατά 3% στη διάρκεια του εξαμήνου Απριλίου-Σεπτεμβρίου έναντι του αντίστοιχου χρονικού διαστήματος του 2019 (κατά το δεύτερο τρίμηνο -4,7% και κατά το τρίτο τρίμηνο -1,4%).
-
Εξαιτίας της υγειονομικής κρίσης, η αγοραστική δύναμη του μέσου πραγματικού μισθού έχει υποχωρήσει σήμερα κατά 7 έτη, στο επίπεδο του 2013, παρά την οικονομική άνοδο του μεσολάβησε από το 2015 έως το 2019.
-
Το μερίδιο των μισθών στο ΑΕΠ της χώρας μειώνεται διαρκώς, ενώ τα επιχειρηματικά κέρδη αυξάνονται.
Η Συμβολή της ΑΤΑ στην Οικονομία
Ακόμη και με καπιταλιστικούς όρους, η ΑΤΑ μπορεί να συμβάλει στην οικονομία παρά τα όσα ισχυρίζονται οι εργοδοτικές οργανώσεις.
Αν λάβουμε υπόψιν ότι, σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία, μια πιθανή επαναφορά των μεγεθών της κερδοφορίας στα προ υγειονομικής κρίσης επίπεδα θα οδηγήσει στο να μην υπάρξουν περαιτέρω ζημιές για τις επιχειρήσεις, πλην όμως δεν θα υπάρξει και αναπλήρωση των απωλειών της περιόδου της επιδημίας. Αυτό σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι μεγάλες εμπορικές ελλείψεις αγαθών και υπηρεσιών μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι επιχειρήσεις δεν θα είναι πρόθυμες να προβούν σε μεγάλες επενδύσεις που θα οδηγήσουν σε διεύρυνση του ΑΕΠ. Οι καθαρές επενδύσεις παγίου κεφαλαίου μειώνονται από το 2018 (-11,1% το 2020 έναντι του 2019). Από την άλλη, διαφαίνεται ότι ο εξωτερικός τομέας της οικονομίας, κατά τα φαινόμενα, δεν θα μπορεί να συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στην μεγέθυνση του ΑΕΠ, οι κινητήριες δυνάμεις της οικονομίας για τα επόμενα έτη θα πρέπει να είναι πλέον σε μεγάλο βαθμό ενδογενείς (ιδιωτική και δημόσια κατανάλωση). Η στήριξη της ιδιωτικής κατανάλωσης στην διάρκεια του πρώτου κύματος της επιδημίας λειτούργησε ως «άγκυρα» που συγκράτησε την οικονομία εκτός μιας ύφεσης πολύ χειρότερης από αυτήν που πράγματι σημειώθηκε.
Με απλά λόγια διαφαίνεται ότι η οικονομία το επόμενο διάστημα θα εξαρτηθεί από την κατανάλωση του λαού, άρα η διασφάλιση της αγοραστικής δύναμης των μισθών θα είναι ευεργετική στην οικονομία. Η ΑΤΑ δηλαδή μπορεί να αποτελέσει λύση στο συγκεκριμένο πρόβλημα και όχι στρέβλωση.
Η ΑΤΑ ως δίκαιο και επιβεβλημένο αίτημα
Σε κάθε κρίση του συστήματος οι εργαζόμενοι καλούνται να πληρώσουν τεράστιο τίμημα, το οποίο μάλιστα δεν τους αναλογεί.
Σε κάθε κρίση του συστήματος, ενώ οι εργαζόμενοι καλούνται να πληρώσουν τα σπασμένα, το κεφάλαιο πολλαπλασιάζει τα κέρδη του.
Σε μια περίοδο όπου οι τιμές των αγαθών πρώτης ανάγκης αυξάνονται, σήμερα που ο αριθμός των νοικοκυριών με εισοδήματα κάτω του ορίου της φτώχειας αυξάνεται, η επαναφορά της ΑΤΑ στο 100% και η εφαρμογή της στο σύνολο των εργαζομένων κρίνεται σωστό, δίκαιο και επιβεβλημένο αίτημα.
Πέτρος Κούκος
Μέλος Συντακτικής «Ν»
Πηγές:
1) Έκθεση για την Οικονοµία και την Απασχόληση 2020 (Ινστιτούτο Εργασίας Κύπρου- INEK)
2) «ΑΤΑ… μια κατάκτηση που κερδήθηκε με αγώνες» Άρθρο στην ιστοσελίδα «Εργατικό Βήμα»