Η πρώτη Αφροαμερικανίδα που βραβεύτηκε με Νόμπελ Λογοτεχνίας, η συγγραφέας των βιβλίων «Beloved», «Song of Solomon», «The Bluest Eye» έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 88 ετών. Αφήνει πίσω της ένα μεγάλο έργο και παρακαταθήκη το ιδιαίτερο συγγραφικό της στυλ που ασχολήθηκε με μια κοινωνικά ευαίσθητη θεματολογία, έχοντας ήρωες Αφροαμερικανούς και ρίχνοντας φως μέσα από το γράψιμο της στις γυναίκες.
Απόγονος οικογένειας σκλάβων, η ακαδημαϊκός Toni Morrison εξερεύνησε ιστορίες Αφροαμερικανών, από τα χρόνια της σκλαβιάς μέχρι τη χειραφέτησή τους στους κόλπους της σύγχρονης αμερικανικής κοινωνίας. Το κύριο θέμα των μυθιστορημάτων της είναι η ζωή των Αφροαμερικανών σε μια άδικη κοινωνία, όπου οι χαρακτήρες της αγωνίζονται να βρουν τον εαυτό τους και την πολιτιστική τους ταυτότητα. Η χρήση φαντασίας, πλούσιας μυθοπλασίας και ποιητικού λόγου, έδωσαν στις ιστορίες της μεγάλη δύναμη και υφή.
Δεν ήταν λίγες οι φορές που η Morrison απασχόλησε με τον πολιτικό της λόγο για τον ρατσισμό και τα γυναικεία ζητήματα. Το 1997 προκάλεσε την κοινή γνώμη όταν αποκάλεσε τον Bill Clinton, «τον πρώτο μαύρο Πρόεδρο των Η.Π.Α.», λέγοντας ότι «είναι ένα αγόρι από το Αρκάνσας, παιδί μονογονεϊκής οικογένειας, γεννήθηκε φτωχός, προέρχεται από την εργατική τάξη, παίζει σαξόφωνο, και του αρέσουν τα McDonald’s και το junk food».
Η ίδια δεν σταμάτησε ποτέ το γράψιμο, ούτε όταν διένυσε τις δυσκολότερες περιόδους της ζωής της, όπως ο θάνατος του γιου της το 2010.
Ποια ήταν;
Η Chloe Anthony Wofford, όπως ήταν το πραγματικό της όνομα, γεννήθηκε το 1931 στο Οχάιο. Οι γονείς της ήταν μετανάστες από τον αγροτικό νότο. Ο πατέρας της εργαζόταν κυρίως ως μεταλλοκολλητής, ενώ η μητέρα της ήταν μέλος εκκλησιαστικής χορωδίας. Η ίδια δήλωσε αργότερα σε συνεντεύξεις της πως οι γονείς της, ήταν αυτοί που της εμφύσησαν την αγάπη για το διάβασμα, τη μουσική και την αφροαμερικανική παράδοση. Μεγάλωσε σε μια πολυφυλετική συνοικία και το περιβάλλον αυτό φαίνεται να την βοήθησε να μην αισθανθεί κατώτερη ή διαφορετική, όντας η μόνη Αφροαμερικανή στην τάξη. «Ήμουν η μόνη μαύρη μαθήτρια και η μόνη που ήξερε να διαβάζει» δήλωσε χαρακτηριστικά σε συνέντευξή της στους New York Times.
Οι σπουδές
Σπούδασε αγγλική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Howard και στη συνέχεια απέκτησε στο Cornell, τον μεταπτυχιακό της τίτλο το 1955. Το 1957 επέστρεψε στο Howard University ως καθηγήτρια και γνώρισε τον μετέπειτα σύζυγό της Harold Morrison. Απέκτησαν μαζί δύο παιδιά αλλά αποφάσισαν να χωρίσουν και η Morrison μετακόμισε μόνη της με τα παιδιά της στην πόλη Syracuse της Νέας Υόρκης για να εργαστεί ως επιμελήτρια βιβλίων. Μια απόφαση που την οδήγησε λίγο αργότερα να εργαστεί στον διεθνή εκδοτικό οίκο Random House, στη θέση της υπεύθυνης εκδόσεων.
Το «The Bluest Eye»
Με τα χρόνια κατάφερε να αφήσει το δικό της αποτύπωμα στον εκδοτικό κόσμο, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην έκδοση Αφροαμερικανών συγγραφέων. Συνεργάστηκε επίσης με την ακτιβίστρια Angela Davis και τον διάσημο πυγμάχο Muhammad Ali για τη συγγραφή των αυτοβιογραφικών τους έργων. Για τη συγγραφική της ιδιότητα επέλεξε το ψευδώνυμο Toni Morrison.Το 1970 εξέδωσε το πρώτο της μυθιστόρημα, το «The Bluest Eye». Το λογοτεχνικό της ντεμπούτο στέφθηκε με αποτυχία, καθώς η ιστορία της Πέκολα, της μικρής μαύρης που λαχταρούσε όσο τίποτα άλλο να έχει γαλάζια μάτια, προκάλεσε αμφιλεγόμενα συναισθήματα στο αναγνωστικό κοινό. Το «Γαλάζια Μάτια» έγινε best seller μόνο 30 χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση, με το βιβλίο να πουλά 100 χιλιάδες αντίτυπα.
Βραβεία και διακρίσεις
Το 1973 κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα «Sula», που προτάθηκε για το Βραβείο Αμερικανικού Βιβλίου και εξετάζει μεταξύ άλλων τη δυναμική μιας φιλίας και τα κριτήρια για τη «συμμόρφωση» και την ένταξη στη κοινωνία. Ωστόσο, την πιο θερμή υποδοχή έλαβε το 1977 το μυθιστόρημα «Song of Solomon» το οποίο έχει ως αφηγητή έναν άνδρα που αναζητά την ταυτότητά του και ήταν το έργο που έστρεψε την εθνική προσοχή πάνω της.
Μια ακόμη μεγαλύτερη διάκριση περίμενε τη συγγραφέα δέκα χρόνια αργότερα, όταν κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα «Beloved», για το οποίο απέσπασε το 1988 το βραβείο Πούλιτζερ, στην κατηγορία της μυθοπλασίας. Βασίζεται στην αληθινή ιστορία μιας πρώην σκλάβας στον μετεμφυλιακό αμερικανικό νότο και διαπραγματεύεται τις τύψεις μιας μητέρας για το θάνατο του παιδιού της, την ανασφάλεια για μία ζωή στο χείλος της σκλαβιάς, των βιασμών, των φόνων και των ακρωτηριασμών. Ωστόσο, το βιβλίο δεν κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Βιβλίου. Ως ένδειξη διαμαρτυρίας 48 συγγραφείς υπέγραψαν επιστολή δείχνοντας την δυσφορία τους για αυτή την εξέλιξη.
Η ύψιστη διάκριση για τη Morrison έφτασε το 1993 για το μυθιστόρημα «Jazz», για το οποίο παρέλαβε το Νόμπελ Λογοτεχνίας, γράφοντας ιστορία ως η πρώτη Αφροαμερικανίδα που κατάφερε να αποσπάσει τη συγκεκριμένη διάκριση. Φόρο τιμής στη συγγραφέα απέτινε και ο Barack Obama, χαρίζοντάς της το Μετάλλιο της Ελευθερίας σε τελετή στον Λευκό Οίκο τον Μάιο του 2012, και χαρακτηρίζοντάς την, μεταξύ άλλων, «εθνικό θησαυρό».
Το έργο της
Η Toni Morrison έγραψε 11 μυθιστορήματα μέσα σε έξι δεκαετίες, ανάμεσά τους δοκίμια, παιδικά βιβλία, δύο θεατρικά έργα και ένα λιμπρέτο. Εργάστηκε, επίσης, ως κριτικός λογοτεχνίας και εκδότρια. Στα έργα της εξετάζονται θέματα φυλετικής συνείδησης και λογοτεχνικής έκφρασης. Στο τελευταίο της μυθιστόρημα με τίτλο «God Help the Child» το 2015, η Morrison ασχολείται με τις συνέπειες της παιδικής κακοποίησης και της παραμέλησης.
Η συγγραφέας έχει επίσης δώσει πολυάριθμες διαλέξεις με ειδικότητα στην Αφροαμερικάνικη κουλτούρα. Από την αρχή της καριέρας της κατάφερε να αποσπάσει πολύ καλές κριτικές αλλά και την αγάπη του κοινού για την επική της δύναμη, τους διαλόγους και την ποιητική και εκφραστική της απεικόνιση της Μαύρης Αμερικής.
Η Morrison έδωσε μέσα από τα μυθιστορήματα της το δικό της αγώνα για να αναδείξει τις ανισότητες εις βάρος των αφροαμερικανών και των γυναικών στην Αμερικάνικη κοινωνία. Μέσα από το έργο της έβαλε ένα σημαντικό λιθαράκι για την κατανόηση των αντιθέσεων στην Αμερικανική κοινωνία, οι οποίες ωστόσο δεν στέκονται στη φυλή και στο φύλο αλλά είναι πέρα και πάνω από όλα ταξικές. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να συνεχίσει να αγωνίζεται η Αμερικανική κοινωνία αλλά και όλοι οι λαοί.
Δήμητρα Γεωργίου
Μέλος Πολιτιστικού Γραφείου ΕΔΟΝ Λευκωσίας- Κερύνειας