«έβαλαν οι χωριάτες καπετάνους (..) και εις το Λευκόνοικον Ρήγαν Αλέξην...»
Λεόντιος Μαχαιράς
Ανάμεσα στους πολλούς κατακτητές που πέρασαν από το νησί μας ήταν και ο βασιλικός οίκος των Λουζινιανών που αγόρασαν την Κύπρο από το Ρίχαρδο εγκαινιάζοντας έτσι τη Φραγκοκρατία, η οποία κράτησε από το 1192-1489 μ.Χ. Οι Φράγκοι επέβαλαν καθολικά το δυτικό φεουδαρχικό σύστημα στην Κύπρο με άρχουσα τάξη τους φεουδάρχες ευγενείς και ιππότες, το λατινικό κλήρο και τους λιγοστούς αστούς (έμπορους και βιοτέχνες) –σχεδόν όλοι τους ξένοι, δυτικοί-καθολικοί, που εγκαταστάθηκαν κυριολεκτικά στο σβέρκο του λαού και ζούσαν μέσα στην πολυτέλεια και την κραιπάλη. Από την άλλη, ο ελληνικός χριστιανικός πληθυσμός του νησιού αποτελούσε την τάξη των δουλοπάροικων, που καλλιεργούσαν τα κτήματα των φεουδαρχών, των οποίων αποτελούσαν ιδιοκτησία. Αξίζει να γνωρίζουμε ότι πριν μερικούς αιώνες στο νησί μας, οι πρόγονοι μας πωλούνταν από τους ξένους κατακτητές ή ανταλλάσσονταν με άλογα και γαϊδούρια.
Παράλληλα, οι Φράγκοι επιχειρούν το βίαιο εκλατινισμό του νησιού, κλείνοντας τα ελληνικά σχολία, διώχνωντας τους δασκάλους και θέτοντας υπό διωγμό την ορθόδοξη εκκλησία. Τη σκλαβιά συμπλήρωναν οι βαρύτατες φορολογίες (οι Κύπριοι πλήρωναν για τη συντήρηση του στρατού που τους κρατούσε υπόδουλους!) και οι απάνθρωπες τιμωρίες για τους ανυπάκουους ενώ μια σειρά από θεομηνίες και επιδημίες κτύπησαν το νησί αυτή την περίοδο.
Εντούτοις, ο λαός μας δεν έμεινε άπραγος απέναντι στην τυρανία. Οι ιστορικοί καταγράφουν ορισμένα λαϊκά ξεσπάσματα όμως αυτό που ξεχωρίζει από όλα ήταν η εξέγερση,επί ημερών του βασιλιά Ιανού, των Κυπρίων χωρικών δουλοπάροικωνμε ηγέτη το Ρε Αλέξη, που κράτησε για δέκα μήνες και έδωσε για πρώτη φορά την εξουσία στον υπόδουλο και βασανισμένο λαό.
Με βάση τις διαθέσιμες ιστορικές πηγές, ο Αλέξης ήταν δουλοπάροικος χωρικός από τη Κατωμηλιάπου δούλευε ως ιπποκόπος στις υπηρεσίες των αγγελιαφόρων του βασιλιά. Στη θέση αυτή βρισκόταν και το 1426 όταν στο νησί εισέβαλαν από την Αίγυπτο οι Σαρακηνοί Μαμελούκοι που κατατρόπωσαν το στρατό του βασιλιά Ιανού στη μάχη της Χοιροκοιτίας, αιχμαλώτισαν τον ίδιο και λεηλάτησαν το μεγαλύτερο μέρος της Κύπρου.
Το κίνημα του Ρε Αλέξη εκδηλώθηκε αμέσως μετά την αποχώρηση των Σαρακηνών, εκμεταλλευόμενο την αποδιοργάνωση που επικρατούσε και την απουσία του βασιλιά. Όλες οι πηγές συγκλίνουν ότι επρόκειτο για ένα κίνημα με παγκύπριο χαρακτήρα, οργανωμένο και με πλατιά απήχηση μέσα στο λαό αφού έθεσε υπό τον έλεγχο του ένα μεγάλο μέρος της Κύπρου, αστικές και αγροτικές περιοχές, διορίζοντας διοικητές από τις τάξεις των εξεγερμένων Κυπρίων στη Μόρφου, τη Λεμεσό, τη Λεύκα, την Περιστερώνα, την Ορεινή, (ίσως στη Λευκωσία) και το Λευκόνοικο, όπου ήταν το αρχηγείο του Αλέξη, ο οποίος ανακηρχύθηκε από τους επαναστάτες Ρε,δηλαδή Ρήγας,Αλέξης. Οι επαναστατημένοι Κύπριοι είχαν οργανώσει και δικό τους στρατό που συγκρούστηκε με τους Φράγκους ενώ μαρτυρούνται και συλλήψεις ενός Λατίνου επίσκοπου και ενός ιππότη. Σύμφωνα με τον ιστορικό Κ. Γραικό, η επανάσταση ανέδειξε κεντρικό επαναστατικό συμβούλιο, μοίρασε τη γη των φεουδαρχών στους δουλοπάροικους, ενώ οι απόθηκες των ευγενών λεηλατήθηκαν και τα προϊόντα (κρασιά, ζάχαρη, σιτηρά) πέρασαν στα χέρια του ξεσηκωμένου λαού.
Η είδηση για την επανάσταση στην Κύπρο, θορύβησε τις βασιλικές αυλές της Δύσης, την Αγία Έδρα αλλά και το Σουλτάνο του Καϊρου που γνωρίζουν ότι το παράδειγμα των Κυπρίων μπορεί να ξεσηκώσει και άλλους υπόδουλους λαούς. Ήταν άλλωστε μια εποχή που σημειώνονταν εξεγέρσεις με κοινωνικές διεκδικήσεις ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (επανάσταση του Μπεντρεντίν 1415), στη δυτική φεουδαρχία (πόλεμος των αγροτών στη Γερμανία) και τον καθολικισμό (χουσίτικο κίνημα στη Βοημία 1419). Έτσι, αφήνουν κατά μέρος τις μεταξύ τους έχθρες, συντονίζονται και στέλλουν ευρωπαϊκή βοήθεια για την κατάπνιξη των Κυπρίων επαναστατών. Συμφωνούν στην απελευθέρωση του Ιανού και μέχρι το Νιόβρη του 1426 χιλιάδες ιππότες από πόλεις της Ιταλίας και τα Ιεροσόλυμα συγκεντρώνονται στο νησί. Ακολουθούν φονικές μάχες έξω από τη Λευκωσία, τη Λεμεσό, την Πάφο, το Ακάκι, την Κυθραία και του Μόρφου. Οι κυπριακές μονάδες νικούνται και οι Φράγκοι ξαναμπαίνουν στη Λευκωσία. Χιλιάδες οι νεκροί Κύπριοι, άλλοι ακρωτηριάζονται κι άλλοι ρίχνονται από τα τείχη. Η επανάσταση είχε πνιγεί κυριολεκτικά στο αίμα.Η τύχη που περίμενε το Ρε Αλέξη ήταν φρικτή. Συλλαμβάνεται στη Μόρφου από Ιωαννίτες ιππότες και στις 12 του Μάη 1427 μεταφέρεται στη Λευκωσία, βασανίζεται απάνθρωπα και σχεδόν μισοπεθαμένος διαπομπεύεται στους δρόμους ενώ το λατινόφωνο πλήθος τον φτύνει και τον χτυπά. Στο τέλος, οι ευγενείς συγκεντρώνονται στο παλάτι και τον κρεμάζουν σε μια συκαμινιά.
Η εξέγερση του Ρε Αλέξη αποτελεί –παρότι άγνωστη- μια μοναδική σελίδα στην ιστορία της Κύπρου. Ο λαός ξεσηκώθηκε ενάντια στο ξένο δυνάστη, στην πανίσχυρη Λατινική Εκκλησία και στους ευγενείς επιχειρώνταςνα ανατρέψει την ακλόνητη κοινωνική τάξη της φεουδαρχίας που κυριαρχούσε σε όλο το γνωστό τότε κόσμο. Ήταν σίγουρα απίθανο να εδραιωθεί μια τέτοια επανάσταση, αφ’ ενός γιατί αργά ή γρήγορα θα ερχόταν αντιμέτωπη με τα συνασπισμένα φεουδαρχικά κέντρα της Ευρώπης και της Μεσόγειου. Αφ’ ετέρου ήταν μια επανάσταση με στόχους και όραμα που ερχόνταν από το πολύ μακρινό μέλλον, πολύ μπροστά από την εποχή της για να στεριώσει. Ένας χωριάτης γίνεται βασιλιάς, οι δούλοι παίρνουν την εξουσία και μόνο με εξωτερική βοήθεια καταφέρνει η άρχουσα τάξη να ανακτήσει τον έλεγχο!
Αυτός είναι προφανώς ο λόγος που η αστική ιστοριογραφία αφήνει στο σκοτάδι την εξεγέρση του Ρε Αλέξη, ενώ ο γνωστός μεσαιωνικός χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς την αντιμετώπισε με ιδιαίτερη εχθρότητα, αποκαλώντας «λύκους», «καταραμένους» και «κλέφτες» τους εξεγερμένους δουλοπάροικους. Ο Λ. Μαχαιράς όπως και η κοινωνική του τάξη, που αν και Κύπριοιβρίσκονταν σε πλήρη συνεργασία με το φράγκικο βασίλειο,δεν μπορεί να ξεφύγει από την θέση του μέσα στο σύστημα και να μην αντιμετωπίσει με ταξικό μίσος το ξεσηκωμό των χωρικών συμπατριωτών του.
Η εξέγερση του Ρε Αλέξη αποτελεί μαρτυρία των αγωνιστικών προοδευτικών παραδόσεων του λαού μας. Αποτελεί δόξα και τιμή για το λαό της Κύπρου! Το ισχυρό μήνυμα της ταξικής δράσης, του λαϊκού ξεσηκωμού και του οράματος της λαϊκής εξουσίας που διέπει αυτή την εξέγερση του 15ου αιώνα, την τοποθετεί σε μια από τις πιο δοξασμένες κορυφές του ιστορικού ορίζοντα της πατρίδας μας, ορατή και στον 21ο αιώνα.υνεχίζει να δείχνει το δρόμο, για την αντίσταση, τη μάχη, το Σοσιαλισμό..