Στο σημερινό στάδιο ανάπτυξης του καπιταλιστικού συστήματος έχουν δημιουργηθεί και αναδειχθεί νέοι τρόποι παραγωγής εισοδήματος, μέσω της αξιοποίησης της τεχνολογίας σε ιδιωτικό επίπεδο. Το φαινόμενο οφείλεται μεταξύ άλλων και στην κοινωνικοποίηση της προσβασιμότητας σε Μέσα και πλατφόρμες που μπορούν να παράξουν κέρδος για τους χρήστες και διαχειριστές τους. Το γεγονός, δηλαδή, ότι η χρήση ψηφιακών πλατφόρμων μπορεί να παράξει κέρδος, σε συνάρτηση με το γεγονός ότι αυτές δίνουν τη δυνατότητα σε ολοένα και περισσότερα άτομα να τις αξιοποιήσει, έχει δημιουργήσει μια νέα μορφή ή «κλάδο» επαγγέλματος, αφού ολοένα αυξάνεται ο αριθμός των χρηστών που λαμβάνει εισόδημα/μισθό από τέτοιες πλατφόρμες. Παραδείγματα: Youtubers, Tik-tokers, OnlyFans models/creators.

Στο παρόν άρθρο θα περιοριστούμε στην προσπάθεια απάντησης των ερωτημάτων, κατά πόσον το χρήμα που παράγεται εκεί είναι «εύκολο» και κατά πόσον η άντληση πόρων από τις πλατφόρμες αυτές αποτελεί όντως επάγγελμα. Η απάντηση των ερωτημάτων αυτών, θα γίνει παραθέτοντας κοινά χαρακτηριστικά των Μέσων.

Στην κατηγορία των νέων ψηφιακών επαγγελμάτων, θα μπορούσαν να προστεθούν μια σειρά άλλες πλατφόρμες και Mέσα, πέραν των προαναφερθέντων (βλ. affiliates, drop-shipping, κτλ). Η επιλογή των συγκεκριμένων πλατφόρμων ως περιπτώσεις, έγινε αφού είναι πιο διαδεδομένες ως προς τους «επαγγελματίες» (περισσότεροι youtubers, tik-tokers, onlyfans creators, παρά drop-shippers και affiliates), αλλά και πιο προσβάσιμες και γνωστές στο αγοραστικό κοινό. Επιπρόσθετα, οι πλατφόρμες αυτές προσφέρουν την ορατότητα των χρηστών ως προς τον μελετητή τους, γεγονός που κάνει πιο διακριτά τα κοινά τους χαρακτηριστικά.

Είναι η παραγωγή κέρδους εύκολη υπόθεση στα ψηφιακά επαγγέλματα;

Βεβιασμένα, όχι λανθασμένα, οποιοσδήποτε θα απαντούσε «ναι». Προφανώς η παραγωγή κέρδους από τη δημιουργία και δημοσίευση ενός βίντεο για την παραγωγή του Χ χρηματικού ποσού σε καθαρό κέρδος, απαιτεί και προϋποθέτει λιγότερο κόπο από τη δημιουργία του αντίστοιχου ποσού μέσω μιας χειρωνακτικής εργασίας.

Παρά τις δυσκολίες και απαιτήσεις που ενδεχομένως να εμπεριέχει μια ψηφιακή εργασία τέτοιου είδους, η χρονική διάρκεια (ταχύτητα) που χρειάζεται για να παραχθεί το καθαρό κέρδος, την καθιστά «ευκολότερη δουλειά» από τα παραδοσιακά επαγγέλματα.

Τέλος, η παραγωγή κέρδους από τις ψηφιακές πλατφόρμες αποτελεί ευκολότερη υπόθεση από την παραγωγή κέρδους από ένα παραδοσιακό επάγγελμα, λόγω και του μειωμένου συγκριτικά ανταγωνισμού. Μπορεί οι (επιτυχημένοι/ες) youtubers και onlyfans creators να αυξάνονται κατά χιλιάδες κάθε μήνα, αλλά το γεγονός ότι για την επιτυχία/παραγωγή κέρδους τους δεν απαιτείται η επικράτησή τους στην αγορά (στην αγορά εργασίας ή στο αγοραστικό κοινό), καθιστά την υπόθεση πιο εύκολη.

Με λίγα λόγια, ναι, η παραγωγή κέρδους στα ψηφιακά νέα «επαγγέλματα» είναι εύκολη υπόθεση, τουλάχιστον συγκριτικά με τους παραδοσιακούς/συμβατικούς τρόπους παραγωγής κέρδους στον καπιταλισμό.

 

Είναι οι πλατφόρμες πραγματικό επάγγελμα ή αποτελούν «φούσκα» προσωρινού κέρδους στον καπιταλισμό;

Για να απαντηθεί αυτό, θα πρέπει να αναρωτηθούμε κατά πόσον υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά των επαγγελμάτων αυτών με τα υπόλοιπα, τόσα που να μπορούν στο πλαίσιο του συστήματος να επιβεβαιώσουν ότι αυτός ο νέος τρόπος παραγωγής μισθού, ήρθε για να μείνει.

 

• Βασικό κοινό χαρακτηριστικό, η εμπορευματοποίηση του εαυτού:

Στον καπιταλισμό οι ανθρώπινες σχέσεις και δραστηριότητες μειώνονται σε αγοραίες συναλλαγές. Η εργατική δύναμη των εργαζομένων εμπορευματοποιείται και πωλείται στους καπιταλιστές με αντάλλαγμα τον μισθό. Στην παραδοσιακή μισθωτή εργασία, ο εργάτης είναι αποξενωμένος από το προϊόν της εργασίας του, καθώς δεν ελέγχει τα μέσα παραγωγής και η εργασία του εκτελείται προς όφελος του κεφαλαιοκράτη.

 

Στην περίπτωση των πλατφόρμων βλέπουμε μια μετατόπιση στο αντικείμενο της εμπορευματοποίησης: ο ίδιος ο εαυτός. Τα άτομα δεν πωλούν απλώς την εργατική τους δύναμη αλλά εμπορευματοποιούν τις προσωπικές ζωές τους, τα σώματα και τις ταυτότητές τους. Οι χρήστες του OnlyFans, για παράδειγμα, μετατρέπουν ουσιαστικά τη σεξουαλικότητά τους σε εμπόρευμα, πουλώντας προσωπικό περιεχόμενο απευθείας στους καταναλωτές. Ομοίως, οι influencers στο TikTok δεν παράγουν απλώς περιεχόμενο αλλά πωλούν καλλωπισμένες εκδοχές της προσωπικότητάς τους, της άποψής τους, του τρόπου ζωής και της αισθητικής τους για κέρδος.

 

• Εκμετάλλευση για την παραγωγή του κέρδους:

Αν και το εισόδημα από αυτές τις δραστηριότητες μπορεί να φαίνεται σαν ένας τρόπος να παρακαμφθούν οι παραδοσιακές εκμεταλλευτικές σχέσεις στον χώρο εργασίας, δεν ξεφεύγουν από τη θεμελιώδη λογική της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Το TikTok και το OnlyFans, λόγου χάρη, εξάγουν αξία από τους δημιουργούς περιεχομένου με τρόπο παρόμοιο με αυτό που οι παραδοσιακοί εργοδότες εξάγουν υπεραξία από τους εργάτες.

                                  

Η πλατφόρμα ενεργεί ως καπιταλιστής σε αυτή την εξίσωση, παράγοντας κέρδη μέσω προμηθειών, εσόδων από διαφημίσεις και εξαγωγής δεδομένων, αφήνοντας τους δημιουργούς να φέρουν το πλήρες βάρος της παραγωγής περιεχομένου και της καλλιέργειας κοινού.

 

Άρα, ουσιαστικά, πρόκειται για μια ανασκευασμένη, ωραιοποιημένη φαινομενικά εκμετάλλευση των εργαζομένων.

 

• Απροστάτευτη και αρρύθμιστη εργασία:

Οι επαγγελματίες των πλατφόρμων, προφανώς είναι απροστάτευτοι από την εργοδοσία αφού αυτή είναι «αόρατη». Μπορεί μεν το εργασιακό καθεστώς να προσομοιάζει περισσότερο με το στάτους ενός αυτοεργοδοτούμενου, αλλά όπως εξηγείται περιληπτικά πιο πάνω, η επιτυχία και η παραγωγή του μισθού τους, εξαρτάται από τις ορέξεις ψηφιακών μονοπωλίων.

 

Το γεγονός αυτό καθιστά αδύνατη την οργάνωση των εργαζομένων αυτών, τη συλλογική διεκδίκηση και την προστασία των ανύπαρκτων εργασιακών τους δικαιωμάτων.

 

Με λίγα λόγια, ότι για δεκαετίες προσπαθεί εντέχνως και μεθοδικά με νόμους και διατάγματα το κεφάλαιο να καταφέρει μέσω των εκπροσώπων του (εργοδοσία και κυβερνήσεις), το καταφέρνει αθόρυβα και ανώδυνα με τη συγκατάθεση των νέων αυτών μορφών εργασίας.

 

Συμπέρασμα: Η πάντοτε προσαρμοστική φύση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης

Το εύκολο χρήμα στα νέα ψηφιακά επαγγέλματα, μέσω πλατφόρμων όπως το OnlyFans, το TikTok, κτλ, δεν αποτελούν απόκλιση από την καπιταλιστική εκμετάλλευση αλλά συνέχισή της σε νέα μορφή.

 

Το σύστημα παραμένει θεμελιωδώς εκμεταλλευτικό, βασιζόμενο στην εμπορευματοποίηση του εαυτού και την αλλοτρίωση. Αυτές οι πηγές εισοδήματος μπορεί να προσφέρουν βραχυπρόθεσμα οικονομικά οφέλη σε μερικούς, αλλά δεν αμφισβητούν τις υποκείμενες δομές της καπιταλιστικής κυριαρχίας.

 

Αντίθετα, αντιπροσωπεύουν την αξιοσημείωτη ικανότητα του καπιταλισμού να προσαρμόζεται και να βρίσκει νέους τρόπους εξαγωγής υπεραξίας από τους εργαζόμενους, ακόμη και σε «χώρους εργασίας» που φαινομενικά παρουσιάζονται ως χώροι ελευθερίας και αυτονομίας των εργαζομένων.

 

Το παρόν άρθρο θα μπορούσε να εμβαθύνει περισσότερο σε έννοιες που αναφέρονται αποσπασματικά για να οδηγήσουν σε συγκεκριμένο συμπέρασμα, όπως και να αγγίξει πολύ σημαντικά ζητήματα που εγείρονται και δημιουργούνται με την άνθιση νέων μορφών παραγωγής κέρδους (π.χ. έμφυλη διάσταση, ανάγκη του συστήματος για δημιουργία νέων μορφών, ανάγκη των νέων να εργαστούν σε τέτοιες πλατφόρμες, κ.α.). Ας αποτελέσει όμως αυτό το άρθρο, ερέθισμα και αφετηρία για περαιτέρω συζήτηση για τα ζητήματα αυτά.

 

 

Σταύρος Αγαθού

Μέλος Συντακτικής Επιτροπής «ν»

Μέλος Εκτελεστικού Συμβουλίου ΕΔΟΝ