Το πρώτο που πρέπει να εξετάσουμε είναι το τι είναι η ψυχική υγεία. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η ψυχική υγεία είναι «μια κατάσταση ευεξίας στην οποία το άτομο συνειδητοποιεί τις δικές του ικανότητες, μπορεί να αντιμετωπίσει το φυσιολογικό στρες της ζωής, μπορεί να εργαστεί παραγωγικά και γόνιμα και είναι σε θέση να συνεισφέρει στην κοινότητά του/της». Για την επίτευξη των πιο πάνω, από τον ίδιο τον οργανισμό θεωρούνται απαραίτητα η ειρήνη, η σωστή διατροφή, το επαρκές εισόδημα, η ισότητα, η κοινωνική δικαιοσύνη, η αξιοπρεπής κατοικία, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μια σειρά από άλλα ανθρώπινα δικαιώματα που καταπατούνται από την ίδια την καπιταλιστική πραγματικότητα. Είναι παραδεκτό πως η επίτευξη της ψυχικής υγείας έχει ως προαπαιτούμενο την μη αρνητική επίδραση της κοινωνίας.
Ο ορισμός της ψυχικής και σωματικής υγείας αποδέχεται πολύ διαφορετικής ερμηνείας από την κεφαλαιοκρατία/κράτος, παρά από τα λαϊκά κοινωνικά στρώματα. Για τους καπιταλιστές, η ψυχική υγεία είναι απαραίτητη στον βαθμό που χρειάζεται για να εξασφαλιστεί η παραγωγή (μη μείωση ικανότητα παραγωγής κέρδους).
Παρά τις διακηρύξεις, η ψυχική υγεία στην πράξη αξιολογείται ως η απουσία μιας “ανώμαλης” νοητικής κατάστασης που δύναται να δημιουργήσει ανικανότητα για εργασία ή/και η ανάγκη για θεραπεία (ψυχική υγεία = απουσία ψυχικής νόσου). Ενώ έχουμε μια πλήρη περιγραφή της ψυχικής υγείας και των προϋποθέσεων για να μπορεί να υπάρξει, αυτό δεν εφαρμόζεται για την ψυχική νόσο.
Η γραμμή μεταξύ «φυσιολογικού» και «μη φυσιολογικού» είναι πολύ λεπτή, ενώ τα σύγχρονα διαγνωστικά εργαλεία υποδηλώνουν ξεκάθαρα όρια, τα οποία στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν. Στην προσπάθεια ορισμού της ψυχικής νόσου, επανέρχεται η ξεπερασμένη και αντιδραστική αντίληψη της μονοδιάστατης προσέγγισης των βιολογικών ισορροπιών, παραβλέποντας εσκεμμένα τη διαλεκτική αλληλεπίδραση ψυχισμού και κοινωνικού περιβάλλοντος. Η σύγχρονη επιστημονική ενασχόληση εστιάζει στους βιολογικούς παράγοντες, και δεν συλλαμβάνει κατάλληλα και σε βάθος τους κοινωνικο-πολιτισμικούς, διαπροσωπικούς παράγοντες.
Ενώ, η βιολογική πτυχή των ψυχικών νόσων είναι μείζων πεδίο μελέτης σήμερα, επιδεικνύοντας σπουδαία άλματα, η κοινωνική-ταξική πτυχή του θέματος συχνά παραβλέπεται επιστημονικά ή αρκείται στα στατιστικά.
Εδώ και 100 χρόνια σχεδόν η μελέτη του ανθρώπινου ψυχισμού με το πρίσμα του διαλεκτικού υλισμού, απέδειξε πως αυτός είναι η ενεργητική αντανάκλαση της αντικειμενικής πραγματικότητας στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Συμπέρασμα, είναι πως η ταξικότητα στις ψυχικές νόσους είναι εγγενής, καθώς οι κοινωνικές σχέσεις επιδρούν άμεσα στον ανθρώπινο ψυχισμό. Αυτό συμβαίνει διότι ο αλλότριος χαρακτήρας της εργασίας στον καπιταλισμό, είναι πηγή δυστυχίας και ψυχικής οδύνης. Γεγονός που επιβεβαιώνεται από τις συστημικές προσπάθειες εφαρμογής προγραμμάτων που προάγουν την καλλιέργεια της «δέσμευσης» - αστικός όρος που περιγράφει την προσπάθεια για καλλιέργεια αντίληψης για φαινομενική ταύτιση του οράματος των εργαζομένων με τα συμφέροντα της επιχείρησης.
Η ταξικότητα του φαινομένου φαίνεται και από την επίδραση που έχει η καπιταλιστική βαρβαρότητα σε αυτόν τον τομέα. Αποτελεί κοινή αποδοχή πως η φτώχεια είναι αιτία ψυχικών διαταραχών, ενώ συγχρόνως οι ψυχικές διαταραχές είναι η κύρια αιτία απολεσθέντων ετών λόγω αναπηρίας, οδηγούν σε κοινωνική απομόνωση, ανεργία κ.ό.κ. Συγχρόνως, δυσμενής είναι και η πρόγνωση για τα κατώτερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα. Όλα αυτά αποδεικνύουν πως η επίπτωση και το βάρος που πέφτει από τις ψυχικές νόσους, βαραίνουν δυσανάλογα την εργατική τάξη.
Η αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών αποτελεί ένα μεγάλο οικονομικό κόστος για τα κράτη, αλλά αναγκαίο και από τις δύο όψεις του νομίσματος. Από τη μια το ψηλό κόστος αντιμετώπισης ανά άτομο είναι δυσβάσταχτο και συχνά απαγορευτικό για τον εργαζόμενο λαό. Από την άλλη, όπως λέει και η Ε.Ε.: «το έμμεσο, σχετιζόμενο με την απολεσθείσα παραγωγικότητα οικονομικό κόστος, ξεπερνά το άμεσο» της στήριξης του τομέα της ψυχικής υγείας. Λόγω των πιο πάνω, η Ε.Ε. αναβάθμισε την αξία που αποδίδει στην ψυχική υγεία, θεωρώντας την προϋπόθεση για επίτευξη των στρατηγικών της στόχων, με τις δαπάνες να ξεπερνούν το 4% του ΑΕΠ.
Η βαρύτητα των ψυχικών διαταραχών για το άτομο και ολόκληρη την κοινωνία είναι μεγάλη και αυτό είναι κοινή παραδοχή. Τα στοιχεία αποδεικνύουν πως περίπου ένα στα οκτώ άτομα πάσχει από ψυχικές διαταραχές, ενώ η αυτοκτονία είναι η δεύτερη συχνότερη αιτία θανάτου στους νέους ανθρώπους, μετά τα τροχαία. Αυτά τα στατιστικά αφορούν τις υπάρχουσες συνθήκες που η στήριξη των δομών ψυχικής υγείας είναι τουλάχιστον ανεπαρκής, αλλά μπορούν να βελτιωθούν πολύ με τη στήριξη των δομών υγείας και εγκαθίδρυση πολλαπλών, πλήρως επανδρωμένων και υλικά εξοπλισμένων.
Εν κατακλείδι, παρά την κοινή παραδοχή των ταξικών προσεγγίσεων για ανάγκη στήριξης της ψυχικής υγείας, υπάρχει ένα χάσμα ως προς το ποιοι είναι οι στόχοι. Τα πράγματα είναι ξεκάθαρα και τα στατιστικά το αποδεικνύουν πως η κοινωνική πρόοδος και ευημερία και η εγκαθίδρυση δομών στήριξης έχουν πολύ καλό αποτέλεσμα στη βελτίωση της κατάστασης.
Βλέπουμε συνεχώς συστημικές προσπάθειες να προβάλουν την ανάγκη για ψυχική υγεία, ενώ τρέχουν πολλά Ευρωπαϊκά Προγράμματα με αυτό τον σκοπό. Προβάλλεται συνεχώς το κόστος που επιφέρουν οι ψυχικές νόσοι στα κράτη και η μείωση στην παραγωγικότητα που προκύπτει από αυτές. Όπως είπε και Φράνκο Μπαζάλια: «η καλύτερη πρόληψη ενάντια στις ψυχικές παθήσεις είναι ο αγώνας ενάντια στη φτώχεια». Ας αγωνιστούμε λοιπόν για τη ψυχική υγεία εξαλείφοντας τις αιτίες που την καταστρέψουν.
Δημήτρης Αθανασόπουλος
Μέλος Γραφείου Υγείας Κ.Σ. ΕΔΟΝ
