Στην αρχαία Ρώμη, τα «Λουπερκάλια» εορτάζονταν από τις 13 έως τις 15 Φεβρουαρίου –γιορτή αφιερωμένη στην Ήρα και τον Πάνα, όπου εορτάζονταν η αγάπη, ο γάμος και η γονιμότητα. Το 496 μ.χ., ο Πάπας Γελάσιος Α’ απαγόρευσε τον εορτασμό των Λουπερκαλίων ένεκα του ότι παρέπεμπαν σε παγανιστικά έθιμα, ενώ καθιέρωσε την γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου στις 14 Φεβρουαρίου.
Αρχικά, η ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου δεν είχε τη σημερινή της σημασία, ενώ ο πρώτος καταγεγραμμένος συσχετισμός της 14ης Φεβρουαρίου με τον εορτασμό του έρωτα σημειώνεται στο ποίημα του Geoffrey Chaucer «The Parliament of Fowls» το 1392. Κατά το 18ο αιώνα, ξεκίνησε στη Βρετανία η ανταλλαγή ευχετηρίων καρτών μεταξύ ερωτευμένων.
Από το σημείο αυτό οι νόμοι του καπιταλισμού για κερδοφορία «ενεργοποιήθηκαν». Οι επιχειρήσεις εκμεταλλεύτηκαν την αυξανόμενη ζήτηση για ευχετήριες κάρτες, νομισματοποιώντας την ανάγκη των ερωτευμένων να εκφράσουν την αγάπη τους κατά τη συγκεκριμένη ημερομηνία. Το αποτέλεσμα ήταν μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, η ζήτηση αυξάνεται δραματικά, και χάρτινες ευχετήριες κάρτες Αγίου Βαλεντίνου ξεκινούν να τυπώνονται μαζικά σε εργοστάσια.
Για να κατανοήσουμε τον τρόπο που οι κοινωνίες και τα υποκείμενα τους ιεραρχούν τις ανάγκες χρήσιμο εργαλείο είναι η θεωρία αναγκών, ζήτημα που πραγματευτήκαμε σε προηγούμενο τεύχος (Δεκέμβριου 2022). Αξίζει να παραθέσουμε εδώ όμως ένα απόσπασμά του Κ. Μαρξ που μπορεί να μας προσφέρει στην κατανόηση της εμπορευματοποιήσεις των αναγκών μας. «Το εμπόρευμα, πριν από όλα, είναι ένα εξωτερικό αντικείμενο, ένα πράγμα που με τις ιδιότητές του ικανοποιεί ανθρώπινες ανάγκες κάθε είδους. Η φύση αυτών των αναγκών, αν δηλαδή προέρχονται από το στομάχι ή από τη φαντασία, δεν αλλάζει σε τίποτα την υπόθεση» (Κ. Μαρξ, Το Κεφάλαιο).
Με την πλήρη καθιέρωση των «εθίμων» που περιβάλλουν την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου, το Κεφάλαιο δράττεται της ευκαιρίας να εμπορευθεί τον έρωτα σε πολλά επίπεδα, αυξάνοντας έτσι την κερδοφορία του. Μέσα από εκτεταμένη διαφήμιση, δημιουργία και διαρκή προώθηση καινοφανών εθίμων και αναγκών, κατασκευή συμβολισμών και εν τέλει εμπορίας κάθε λογής προϊόντων προς τέρψη των ερωτευμένων, οι εταιρείες πλουτίζουν κάθε Φεβρουάριο στο όνομα της αγάπης.
Εάν τα πιο πάνω φαντάζουν υπερβολικά μπορούνε να εφαρμόσουμε ένα νοητό «πείραμα» για να γίνει πιο κατανοητό το τί εννοούμε. Έαν κανείς αναλογιστεί την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου, ίσως και τον έρωτα γενικά, ευθύς αμέσως τη σκέψη του θα κατακλύσουν τα κόκκινα τριαντάφυλλα, τα σοκολατάκια σε σχήμα καρδιάς, ένα ρομαντικό δείπνο, ένα ταξίδι σε κάποιο ρομαντικό προορισμό και ότι άλλο μετατρέπει την αγάπη σε εμπόρευμα.
Χάριν παραδείγματος, αναφέρεται ότι σύμφωνα με τη μελέτη του National Retail Federation (NRF), στην Αμερική το 2020 ξοδεύτηκαν 27,4 εκατομμύρια δολάρια για την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου – ποσό ανάλογο του ΑΕΠ της Κυπριακής Δημοκρατίας για το ίδιο έτος.
Αναντίλεκτα, η δυνατότητα του Κεφαλαίου να δημιουργεί έθιμα, σύμβολα και ανάγκες, είναι τρομακτική. Άλλωστε, η ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου δεν αποτελεί το μοναδικό παράδειγμα: Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση εξωραϊσμού και ανηλεούς διαφημιστικής προώθησης παλιών αγγλικών και σκανδιναβικών μύθων, για τη δημιουργία της Χριστουγεννιάτικης περσόνας του Αϊ-Βασίλη.
Παρόλα αυτά, ακόμη και αν οι ανάγκες για σοκολατάκια και τριαντάφυλλα είναι φτιαχτές δεν είναι το ίδιο και η αγάπη. Ως κοινωνικά όντα οι άνθρωποι, η ανάγκη για αμφίδρομη αγάπη, συντροφικότητα και στοργή εδράζεται στα ίδια τα ειδολογικά τους χαρακτηριστικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι αδιαμφισβήτητη ως η ανατολή του ήλιου.
Επιπλέων ο άνθρωπος ,το κοινωνικό όν με συνείδηση που αναστοχάζεται την ύπαρξη του στον κόσμο, ανάλογα με την ιστορική στιγμή, συνηθίζει να θέτει ως ορόσημα ημερολογιακές ημέρες ή περιόδους που προσδίδει σε αυτές κάποιο σημαντικό περιεχόμενο. Σύνηθες είναι να εκλαμβάνεται ως σημαντική η μέρα γεννήσεως ενός ανθρώπου από τον ίδιο και τους γύρω του. Επίσης για ένα ζευγάρι σημαντική η ημερομηνία που αποδέχονται ως αφετηρία για την σχέση τους. Αυτοί η πρακτική μπορεί να εντοπιστεί και ως μια μορφή κοινωνικής συνείδησης. Παραδείγματος χάριν για ένα κομμουνιστή η 1η Μαΐου είναι μέρα που τιμάται το εργατικό κίνημα και συμβολίζει την ανάταση του, η 7 Νοεμβρίου (25 Οκτωβρίου με το παλιό ημερολόγιο) μέρα της οκτωβριανή επανάσταση, ως προάγγελο της νέας κοινωνίας.
Το παρόν άρθρο, δεν διατείνεται ότι ο εορτασμός του Αγίου Βαλεντίνου αποτελεί σφάλμα. Αντίθετα, η ημέρα μας παρέχει την ευκαιρία να αναλογιστούμε τις χαρές του έρωτα, και να βιώσουμε χαρούμενες στιγμές με αγαπημένα μας πρόσωπα. Δεν προτείνεται καμία απαξίωση προς τα συμβατικά προϊόντα και έθιμα που κατακλύζουν τις αγορές κάθε Φεβρουάριο, αφού ο κάθε ένας από εμάς μπορεί να τα απολαμβάνει, έχοντας μάλιστα αποκτήσει τα ανάλογα ερεθίσματα μετά από δύο αιώνες διεθνούς διαφημιστικού βομβαρδισμού.
Γίνεται όμως ιδιαίτερη μνεία, στο γεγονός ότι παρά την 14η Φεβρουαρίου και τα συναφή έθιμα, ο έρωτας δεν συμπίπτει με οποιαδήποτε ημερολογιακή στιγμή, δεν εκφράζεται μόνο μέσα από άνθη και σοκολάτες, δεν πηγάζει αποκλειστικά από ταξίδια και ευχετήριες κάρτες, ενώ σίγουρα δεν πωλείται σε τιμή ευκαιρίας κατά την εβδομάδα που προηγείται της γιορτής του Αγίου Βαλεντίνου.
Ο ρομαντισμός μπορεί και είναι διαρκής, αυθόρμητος, πολύμορφος και ελεύθερος.
Ερωτευτείτε.
•Χαράλαμπος Βασιλείου
Μέλος Τ.Ο. Ν.Ε. Λακατάμειας