Αναμφισβήτητα, η κατάσταση η οποία επικρατεί στις Κεντρικές Φυλακές έχει πολλάκις απασχολήσει τη κοινή γνώμη ανά διαστήματα, ένεκα συγκεκριμένων και πολλαπλών περιστατικών που συμβαίνουν και ολοένα και περισσότερα βρίσκουν το φως της δημοσιότητας.
Ποιος είναι όμως εν τέλει ο επιτελικός σκοπός των φυλακών; Η τιμωρία και μόνο, ή και ο αναμορφωτικός ρόλος που θα έπρεπε να έχουν ως σωφρονιστικά ιδρύματα; Ποιες οι συνθήκες κράτησης των καταδίκων και υποδίκων; Ποια δεδομένα ισχύουν για τους ανήλικους καταδικασθέντες; Τι συμβαίνει με τις άτυπες μετανάστριες και το ζήτημα του υπερπληθυσμού;
Δυστυχώς, με απτά στοιχεία και πολύ συγκεκριμένα περιστατικά είναι πλέον καταφανές ότι εντός των κεντρικών φυλακών συντελούνται πολλά αδικήματα με την ανέχεια των αρμοδίων και εις βάρος εν κατακλείδι του σκοπού που οι φυλακές θα έπρεπε να επιτελούσαν. Αναλυτικότερα, φυλακές υπό το πρίσμα της αποκαταστατικής δικαιοσύνης ως προς το θύμα, αλλά και υπό το πρίσμα της επανένταξης των καταδικασθέντων στην κοινωνία, με σκοπό την μη τελέση αδικημάτων εκ νέου από αυτούς, θα πρέπει να επιτελούν ρόλο διαπαιδαγωγικό για τους καταδικασθέντες, λαμβάνοντας εκ των προτέρων υπόψιν τι είναι αυτό που οδηγεί τον δράστη στην τέλεση του εκάστοτε εγκλήματος, τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που διέπαν τη ζωή του, καθώς και τις συνθήκες διάπραξης του εκάστοτε εγκλήματος. Επιδιώκοντας, πέραν όλων των άλλων, την εκπαίδευση και την κατάρτιση των κρατουμένων στον επιθυμητό βαθμό.
Αν και τα τελευταία χρόνια υπήρξε βελτίωση ως προς τις υποδομές και τις συνθήκες κράτησης, μετά από μια περίοδο απάνθρωπης πραγματικότητας στις φυλακές με αλλεπάλληλους βιασμούς, αυτοκτονίες, περιστατικά ξυλοδαρμών και κακοποίησης, εντούτοις η κατάσταση συνεχίζει να χρήζει πολύ μεγαλύτερης βελτίωσης, καθώς συνεχίζουν να τελούνται πολλά αδικήματα εντός αυτών.
Συγκεκριμένα, στις κεντρικές φυλακές διαπράττονται πολλά και υψηλής σοβαρότητας αδικήματα. Διακίνηση και χρήση ναρκωτικών, χρήση κινητών τηλεφώνων από τους κρατούμενους, και όλα αυτά φέροντας την υπογραφή αμέλειας και ανοχής των αξιωματούχων των φυλακών. Αποκορύφωμα των πιο πάνω η δολοφονία Τουρκοκυπρίου στις κεντρικές φυλακές τον περασμένο Οκτώβριο, με τις έρευνες προς εξιχνίαση του εγκλήματος να τεκταίνονται.
Η κατάσταση στις φυλακές φαίνεται να διαιωνίζεται και ενώ η εικόνα είναι επί της ουσίας άκρως επικίνδυνη, εντούτοις όλο το προηγούμενο διάστημα γινόταν μια προσπάθεια εξωραϊσμού της κατάστασης, με την κυβέρνηση να τηρεί «εκκωφαντική σιωπή».
Στην πραγματικότητα το ζήτημα των φυλακών πολλές φορές εμπερικλείει ένα παιχνίδι εξουσίας με την ανάγκη για εξιχνίαση και διαφάνεια ως εκ τούτου να αποτελεί μονόδρομο. Τόσο η διεύθυνση των φυλακών όσο και η ίδια η πολιτεία επιχειρούν τα τελευταία χρόνια να παρουσιάσουν μια επίπλαστη, ωραιοποιημένη εικόνα για την κατάσταση στις φυλακές. Η πραγματικότητα βέβαια δεν μπορεί να κρυφτεί. Το φως της δημοσιότητας είδαν σειρά υποθέσεων αυτοκτονίας, διακίνησης ναρκωτικών ουσιών, δολοφονιών και «κλικών».
Η κατάσταση στις φυλακές δεν αφορά εν τοις πράγμασι μόνο την πραγματικότητα εντός των κεντρικών φυλακών, αλλά απειλεί και την ασφάλεια πολιτών εκτός των φυλακών. Συγκεκριμένα, δεν ήταν μόνο ένα το περιστατικό, κατά το οποίο διαπράχθηκαν εγκλήματα κατά μαρτύρων υποθέσεων ή εγκλήματα κατά οικείων προσώπων βασικών μαρτύρων υποθέσεων. Ως εκ τούτου, διαφαίνεται ότι το ζήτημα αφορά εν γένει την ασφάλεια του συνόλου των πολιτών, ενώ πλήττει ευρύτερα το θεσμό του κράτους δικαίου.
Επιπρόσθετα των άνωθεν στοιχείων, στις φυλακές υπάρχει σοβαρό ζήτημα υπερπληθυσμού. Συγκεκριμένα, από τον Ιούλιο του 2021 συντελείται μαζική εισδοχή άτυπων μεταναστριών στα φυλακές, που με βάση δεδομένα του προηγούμενου Μαρτίου από τις 84 τότε κρατούμενες, οι σχεδόν 60 κρατούμενες αφορούσαν περιπτώσεις παράνομης παραμονής στην Κύπρο. Η συγκεκριμένη πολιτική είναι καταδικαστέα και ανεπίτρεπτη και δημιουργεί ουσιαστικά προβλήματα, όχι μόνο τον υπερπληθυσμό, και η πολιτεία οφείλει να λύσει άμεσα το ζήτημα. Παράλληλα, η δημιουργία φυλακών που να συνάδουν με τις πραγματικές ανάγκες των κρατουμένων είναι άμεση ανάγκη προς αντιμετώπιση του υπερπληθυσμού.
Όσον αφορά το πεδίο των ανηλίκων και εκεί παρατηρείται σοβαρό ζήτημα, καθώς δεν υπάρχει σωφρονιστική σχολή ανηλίκων. Αναλυτικότερα, στην Κύπρο λειτουργούσε μια σωφρονιστική σχολή στη Λάμπουσα, η οποία και καταργήθηκε το 1986. Έκτοτε, δεν λειτουργεί καμία σωφρονιστική σχολή για τους ανήλικους, ενώ στις υφιστάμενες φυλακές δεν υπάρχει ούτε εξειδικευμένο προσωπικό για αυτούς, καθώς επίσης δεν υπάρχει καν διακριτό δικαστήριο ανηλίκων. Συνεπώς, είναι αδήριτη ανάγκη η δημιουργία ειδικού σωφρονιστικού ιδρύματος για ανηλίκους, καθώς η συνύπαρξη ανήλικων παραβατών και κοινών εγκληματιών δημιουργεί πολλαπλά προβλήματα.
Οι κεντρικές φυλακές, λοιπόν, αποτελούν βασική συνιστώσα του κράτους δικαίου και θα πρέπει να λειτουργούν ως μέσο σωφρονισμού και επανακοινωνικοποίησης των κρατουμένων. Ως εκ τούτου επιτάσσεται αυτές να διέπονται από αξιοπρεπείς συνθήκες κράτησης και διαβίωσης για τους φυλακισμένους, με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, και με προσβάσιμη στους κρατούμενους εκπαίδευση. Η πολιτεία οφείλει να επιληφθεί του ζητήματος των φυλακών και ό,τι αυτό συνεπάγεται, από τις υποδομές και τις εγκαταστάσεις, μέχρι και τη διαχείριση του μεγάλου αριθμού πληθυσμού στις φυλακές. Αναλυτικότερα, η παροχή εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες προς τους κρατούμενους είναι πολύ σημαντική τόσο προς την μετέπειτα επανένταξη τους στην κοινωνία, όσο και προς τη δόμηση μιας προσωπικότητας ουσιαστικής και διάφορης αυτής που τέλεσε το εκάστοτε έγκλημα. Επιπρόσθετα, η σύσταση καταρτισμένων ομάδων «συμβουλευτικών υπηρεσιών» είναι υψίστης σημασίας για τη διαχείριση των διαφορετικών ομάδων κρατουμένων, αλλά και την περαιτέρω εκπαίδευση τους.
Πέραν τούτου, είναι αναγκαίο αναλόγως της αξιόποινης πράξης που διαπράττεται από τον εκάστοτε καταδικασθέντα να γίνεται και αντίστοιχη κατανομή των κρατουμένων, προκειμένου άτομα που διέπραξαν αδικήματα μικρότερης σοβαρότητας να μην αλληλοεπιδρούν με κρατούμενους που διέπραξαν αδικήματα πολύ μεγαλύτερης σοβαρότητας .
Γενικότερα, αυτό που πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα είναι η εν γένει η αναθεώρηση των δομών και η βελτίωση των υποδομών στις κεντρικές φυλακές, καθώς και σε άλλους χώρους εγκλεισμού υποδίκων και καταδίκων.
Κωνσταντίνα Χρυσάνθου
Μέλος του Κ.Σ. της ΕΔΟΝ
