Φέτος, συμπληρώνονται 105 χρόνια από τη μεγάλη οκτωβριανή επανάσταση του 1917. Μια επανάσταση ορόσημο για την παγκόσμια ιστορία αφού αποτελεί την πρώτη απόπειρα του 20ου αιώνα για να ξεπεραστεί το καπιταλιστικό σύστημα και κίνηση του ιστορικού προτσές προς τα μπρος. Θα ήταν παράληψη να μην αναφέρουμε πως προηγήθηκαν εξεγέρσεις τα προηγούμενα χρόνια, με μια από τις πιο σημαντικές, την επανάσταση του 1905 που καταπνίγηκε στο αίμα από τις δυνάμεις καταστολής και ‘’ανάγκασε’’ τους τσάρους να παραχωρήσουν στον λαό αστικοδημοκρατικές ελευθερίες όπως αυτή της κρατικής Δούμας.
Οι βάσεις ή τα πρώτα θεμέλια
Η διαδικασία για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού είχε να αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες και προβλήματα που είχε κληροδοτήσει από την ξεπερασμένη ιστορικά κοινωνία. Το νεοσύστατο κράτος αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα αναλφαβητισμού στο σύνολο του πληθυσμού του. Το 1917 τρεις στους τέσσερις δεν ήξεραν γραφή και ανάγνωση ενώ τέσσερα στα πέντε παιδιά δεν είχαν τη δυνατότητα να φοιτήσουν ούτε καν στη δημοτική εκπαίδευση.
Με λίγα λόγια, η εκπαίδευση δεν αποτελούσε κοινωνικό αγαθό αλλά προνόμιο των πλουσίων. Μόλις το 1918 συγκαλείτε το 1ο Πανρωσσικό συνέδριο για τον μετασχηματισμό της εκπαίδευσης. Ακολουθεί, το 1922, αυτό για την εξάλειψη του αναλφαβητισμού. Με το πέρας των εργασιών του συνεδρίου δόθηκε προτεραιότητα για την μόρφωση των αγροτών και των εργατών στις ηλικίες 18 – 30 χρόνων, ενώ ταυτόχρονα το πρόγραμμα εκπαίδευσης επιμηκύνθηκε στους 7 μήνες.
Ακολούθησαν δράσεις για την εξάλειψη του αναλφαβητισμού όπως την πολιτική εκστρατεία του 1928 που αποτέλεσε ακρογωνιαία λίθο για την επιμόρφωση του λαού.
Εκπαιδευτικό σύστημα από το μέλλον
Τα αποτελέσματα δεν άργησαν να φανούν αφού στα μέσα της δεκαετίας του ‘30 ο αριθμός των ενήλικων μαθητών έφτασε τα 10 εκ., ενώ μέχρι το 1940 σχεδόν 50 εκ. ενήλικες έμαθαν γραφή και ανάγνωση. Στα τέλη της δεκαετίας του ‘30 οι αριθμοί πια μιλούσαν από μόνοι τους, αφού η ΕΣΣΔ μετρούσε περισσότερους φοιτητές από όσους οι ΗΠΑ, Γαλλία και Αγγλία μαζί. Επιπρόσθετα, το 1977 η δεκατάξια εκπαίδευση καθίσταται υποχρεωτική.
Ο υποχρεωτικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης και του σχολείου, ήταν καθοριστικός για την πάταξη του αναλφαβητισμού αλλά και για την μεγάλη επιτυχία που είχε μεταγενέστερα το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα. Το 1914 υπήρχαν μόλις 150 παιδικοί σταθμοί και μέχρι το 1987 ο αριθμός τους ανήλθε στις 150 χιλιάδες.
Η σύγχρονη δημοτική εκπαίδευση αποκτά νέα -επαναστατικά- χαρακτηριστικά για την εποχή. Πλέον, ισχύει η δωρεάν φοίτηση για όλους τους μαθητές ανεξαιρέτως φύλου. Παράλληλα, συνδέεται η εγκυκλοπαιδική γνώση με την πολυτεχνική και καταργείτε ο παλιός τρόπος πειθαρχίας. Αντίθετα εισάγεται η εσωτερική πειθαρχία και η λεγόμενη άμυλα (που προσεγγίζεται στο τεύχος 241 Ιούνης 2022, σ. 18) που βασιζόταν στην εργασιακή δραστηριότητα και στον αντίστοιχο αναγκαίο ορθολογικό σχεδιασμό.
Ακόμα, καταργείτε το εξετασιοκεντρικό σύστημα αξιολόγησης, διδάσκεται η επιστημονική προσέγγιση της κοινωνίας, η αξιοποίηση των εργαλείων του μαρξισμού, για τη μελέτη και κατανόηση της. Η πραγματική, σοσιαλιστική δημοκρατία παίρνει σάρκα και οστά, η διοίκηση του σχολείου αποτελείται από μαθητές άνω των 12 ετών, εργαζόμενους στο σχολείο και από εκπροσώπους του πληθυσμού της περιφέρειας.
Στην ΕΣΣΔ συνυπήρχαν αρμονικά άνθρωποι διαφόρων εθνικοτήτων. Για την αποφυγή των ανισοτήτων η διδασκαλία γινόταν σε 45 γλώσσες και τα βιβλία εκδίδονταν σε 52 γλώσσες, όσες δηλαδή και οι εθνικότητες των λαών που ζούσαν στην Σοβιετική Ένωση. Κάπως έτσι, κατακτάται το δικαίωμα των εθνικοτήτων να σπουδάζουν στη μητρική τους γλώσσα, εφαρμόζονται νέοι μέθοδοι για την εισαγωγή των φοιτητών στα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα και οι πύλες των πανεπιστημίων ανοίγουν διάπλατα για την εργατική τάξη.
Στα πανεπιστήμια της ΕΣΣΔ, η φοίτηση, τα βιβλία, τα εργαστήρια και οι εξετάσεις ήταν δωρεάν. Το Σοβιετικό κράτος έδινε επίδομα σε πάνω από το 80% των φοιτητών ούτως ώστε να αποφορτίζουν τις οικογένειες τους.
Ακόμα, τα πανεπιστήμια παρείχαν φοιτητικές εστίες και λέσχες για τη σίτιση των φοιτητών. Οι εστιακοί φοιτητές καλούνταν να πληρώσουν 7% του επιδόματος που λάμβαναν. Όσον αφορά τη σίτιση, οι φοιτητές απολάμβαναν επίσης χαμηλότερες τιμές σε εστιατόρια και σε χώρους εστίασης γενικά.
Αξιοσημείωτο αποτελεί το γεγονός ότι κάθε πανεπιστήμιο είχε κέντρο προληπτικής ιατρικής, πολυκλινική και κέντρο υγείας που εξοπλίζονταν ανάλογα με τις ανάγκες του πανεπιστημίου. Ακόμα, οι σπουδαστές είχαν την ευκαιρία να ασχοληθούν με πολιτιστικές δραστηριότητες εντελώς δωρεάν και το κράτος τους παρείχε τον ανάλογο εξοπλισμό.
Πέραν των όσων αναφέραμε, τα πανεπιστήμια αναλάμβαναν και τις διακοπές των φοιτητών και των εργαζομένων. Συγκεκριμένα, 100 χιλιάδες φοιτητές είχαν την ευκαιρία να πάνε διακοπές σε θέρετρα για 12 μέρες με διατροφή και να πληρώσουν μόλις 7 ρούβλια. Όλοι οι απόφοιτοι με το πέρας των σπουδών τους είχαν το δικαίωμα να πάνε διακοπές για 1 μήνα με καλυμμένα έξοδα από το βιομηχανικό συγκρότημα που τους είχε προσλάβει.
Η αποκατάσταση των σπουδαστών
Η εργασιακή αποκατάσταση των φοιτητών της ΕΣΣΔ δεν αποτελούσε πρόβλημα, αφού η λέξη ανεργία είχε εξαφανιστεί από το λεξιλόγιο των σοβιετικών ήδη από το πρώτο πενταετές πλάνο. Στην πράξη, τα αρμόδια υπουργεία ήταν υπεύθυνα να καταγράψουν τις απαιτήσεις για πρόσληψη εξειδικευμένου προσωπικού στους χώρους εργασίας. Έπειτα, τα πανεπιστήμια καλούσαν τους φοιτητές για να εξετάσουν τους διαθέσιμους χώρους εργασίας, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητες του κάθε σπουδαστή. Έξι μήνες πριν να αποφοιτήσουν, οι φοιτητές ήξεραν ήδη που θα εργάζονταν και είχαν τον χρόνο να προετοιμαστούν για το μεταγενέστερο εργασιακό τους περιβάλλον.
Η πραγματικότητα σε αριθμούς
Η ναζιστική εισβολή άφησε το βαθύ της στίγμα και στον τομέα της παιδείας καταστρέφοντας συνολικά 82.000 σχολεία και 334 ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Αποτέλεσμα αυτών ήταν ότι το επιστημονικό προσωπικό της ΕΣΣΔ μέχρι το 1975, μεγάλωσε αριθμητικά πάνω από 100 φορές σε σχέση με το 1913. Το 1987 η ΕΣΣΔ αριθμούσε 1,5 εκατομμύρια επιστήμονες που αντιστοιχούσαν σε 1 στους 4 επιστήμονες παγκοσμίως. Τα πρωτία εφευρέσεων της ΕΣΣΔ επίσης αναλογούσαν στο 20-25% των παγκόσμιων πρωτείων εφευρέσεων.
Στο τέλος της δεκαετίας του 1980 φοιτούσαν στην ΕΣΣΔ 20.328.000 σε 67.600 σχόλια και 2.824.500 φοιτητές στα 514 πανεπιστήμια της χώρας. Το 1975 σπούδασαν στην ΕΣΣΔ 44.000 ξένοι φοιτητές ενώ υπολογίζεται ότι οι σπουδαστές που φοίτησαν στην ΕΣΣΔ προέρχονταν από 134 διαφορετικές χώρες. Επιπρόσθετα, πέραν των 9,1 εκατομμυρίων επιστημόνων εργοδοτούνταν τους τομείς της Παιδείας και του πολιτισμού.
Η αναγκαιότητα του σήμερα
Τον 21ο αιώνα το καπιταλιστικό σύστημα προάγει τον ατομικισμό, τον ανταγωνισμό και τη βαρβαρότητα, με μόνο γνώμονα την συνεχή κερδοφορία του Κεφαλαίου. Καθημερινά ζούμε στη ψευδαίσθηση πως μας παρέχεται δωρεάν και δημόσια παιδεία. Η πραγματικότητα, όμως, είναι ότι ακόμα και το αγαθό της παιδείας έχει εμπορευματοποιηθεί, την ίδια ώρα που οι ανισότητες από το σχολείο μέχρι και το πανεπιστήμιο είναι ευδιάκριτες. Αυτοί που κερδοσκοπούν φωνάζουν πως το μοντέλο εκπαίδευσης στη σοβιετική ένωση είναι ουτοπία. Εμείς ξέρουμε ότι είναι ο προβολέας που φωτίζει το μέλλον, τον σοσιαλισμό.
Δημήτρης Καλλούρης
Συνδικαλιστικός Υπεύθυνος Τ.Ο. ΕΔΟΝ Αθήνας
Μέλος Φοιτητικού Συμβουλίου ΕΔΟΝ