O Αλεξέι Μαξίμοβιτς Πέτσκοφ, όπως είναι το πραγματικό όνομα του Μαξίμ Γκόρκι, γεννήθηκε στο χωριό Νίζνι Νόβγκοροντ το 1868. Προτού καν μπει στην εφηβεία μένει ορφανός, και κατ’ επέκταση φτωχός, και αναγκάζεται να αναζητήσει εργασία. Δουλεύοντας σε διάφορα επαγγέλματα γνώρισε κόσμο από όλο το φάσμα της κοινωνίας, αλλά κυρίως τους φτωχούς εργάτες γνωρίζοντας έτσι, από κοντά, την αθλιότητα και την ανέχεια τους. Αυτή η επαφή του με τον ανθρώπινο πόνο είχε ως αποτέλεσμα την ζύμωση του και τον εμπλουτισμό του με εμπειρίες τις οποίες θα χρησιμοποιήσει στα πρώτα του κείμενα.
Οι ιδεολογικές και κοινωνικές αναζητήσεις στα τέλη του 19ου - αρχές του 20ου αιώνα οδηγούν τον Γκόρκι στο μαρξισμό και δη το λενινιστικό ρεύμα, όπου και υπηρέτησε ως το θάνατό του, τόσο μέσα από το έργο του όσο και μέσα από την ίδια του τη ζωή. Αυτό ήταν μια φυσική πορεία για τον ίδιο αφού, από πολύ νέος, συνειδητοποιεί μέσα από τα βιώματα του την περίπλοκη φύση της εργασίας. Της εργασίας – αφενός - ως αναγκαιότητα επιβίωσης και – αφετέρου - ως μέσο δημιουργίας, που μπορεί να εξανθρωπίσει σε συλλογικό και ατομικό επίπεδο τον άνθρωπο. Χρησιμοποιεί τον γραπτό λόγο ως επαναστατικό όπλο για την χειραφέτηση των εργαζομένων. Αποκαλύπτει την άθλια εικόνα των προλεταρίων της εποχής του και την ίδια ώρα σκιαγραφεί την διέξοδο μέσα από τον οργανωμένο και συντονισμένο αγώνα, για την ανατροπή της ξεπερασμένης κοινωνίας στην οποία ζουν και την οικοδόμηση μιας άλλης, απαλλαγμένης από αφέντες και δούλους.
Το 1905, ο Γκόρκι αναλαμβάνει τη διεύθυνση του περιοδικού «Νέα Ζωή», το οποίο ίδρυσε με τον Λένιν κι αγωνίζεται για την επανάσταση. Την ίδια χρονιά συλλαμβάνεται από τις αρχές, γεγονός που προκάλεσε θύελλα διαμαρτυριών από τον λαό αλλά και από λογοτέχνες από όλο τον κόσμο, οι οποίοι ζητούν την απελευθέρωση του. Η τεράστια αυτή αντίδραση ανάγκασε το καθεστώς να τον αποφυλακίσει ένα χρόνο μετά.
Λόγω αυτών των γεγονότων, ο Γκόρκι αναγκάζεται να φύγει από τη χώρα και να εγκατασταθεί τις ΗΠΑ, όπου έγραψε το σπουδαίο του μυθιστόρημα «Η Μάνα». Στην «Μάνα» απεικονίζεται για πρώτη φορά στη λογοτεχνία ο αγώνας που δίνει το επαναστατημένο προλεταριάτο για να σπάσει τα δεσμά της σκλαβιάς του και να προχωρήσει στην οικοδόμηση της νέας σοσιαλιστικής κοινωνίας, με την καθοδήγηση του κόμματος της εργατικής τάξης. Παρουσιάζεται επίσης με τον πιο λαμπρό τρόπο η γέννηση του νέου ανθρώπου, μέσα από αυτόν τον αγώνα.
Την «ηθική των αφεντικών» την αντιπάθησα όσο και την «ηθική των δούλων». Μια τρίτη ηθική έβλεπα να διαμορφώνεται μέσα μου: «Δίνε το χέρι σου σε όποιον σηκώνεται».
Ο Μαξίμ Γκόρκι βρέθηκε από την πρώτη στιγμή στο πλευρό του καταπιεσμένου λαού της Ρωσίας και συγκρούστηκε με την άρχουσα και μικροαστική τάξη της χώρας του, μετά τις μεγάλες κοινωνικό-πολιτικές αλλαγές που έφερε η Οκτωβριανή Επανάσταση. Παράλληλα, καθιερώθηκε στις συνειδήσεις του κόσμου, ως ο πρωτεργάτης και πρωτοστάτης της νέας σοβιετικής λογοτεχνίας αλλά και ως ένας από τους δημιουργούς του ρεύματος του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Μέσα από τα έργα του βλέπουμε να προβάλλεται το εκμεταλλευόμενο προλεταριάτο, να απανθρωπίζεται και να ευτελίζεται ως οντότητα ο δούλος, ενώ την ίδια στιγμή να εκβαρβαρίζεται ο αφέντης. Οι σκέψεις του αφορούσαν κυρίως τον εθνικό πολιτισμό και αλλά και το πως αντλούσε δύναμη η σοβιετική λογοτεχνία μέσα από την λαϊκότητα του ίδιου της του πληθυσμού. Υποστήριζε την ρομαντική τάση στην σοβιετική τέχνη, χωρίς περιορισμούς και ταυτόχρονα θεωρούσε ως κύριο καθήκον των σοβιετικών συγγραφέων, την διαπαιδαγώγηση του καινούριου ανθρώπου της εποχής του σοσιαλισμού.
«Τα παιδιά μας, τα πολυτιμότερα κομμάτια της καρδιάς μας δίνουν τη λευτεριά και τη ζωή τους, χάνονται χωρίς λύπηση για τα νιάτα τους, τι θες, λοιπόν, να κάνω εγώ, η μάνα ;»
Η σημασία του έργου του Γκόρκι βρίσκεται στο γεγονός ότι εξέφρασε τις ιδέες και τους πόθους του ρωσικού επαναστατικού προλεταριάτου και συντέλεσε στην ίδρυση της σοσιαλιστικής κοινωνίας και του καινούργιου σοβιετικού πολιτισμού, ενώ ταυτόχρονα παρουσίασε τον αγώνα των κομμουνιστών σε όλες του τις πτυχές: στη δράση στα εργοστάσια, στον αγώνα για τη μαρξιστική μόρφωση, στη σύγκρουση με τους μηχανισμούς του τσαρικού κράτους.
«Η μάνα», «Ένα καλοκαίρι», Η ζωή του Κλιμ Σαμγκίν», είναι μόνο μερικά από τα πιο αγαπημένα μυθιστορήματά του, ενώ οι «Οι Μικροαστοί», «Στο βυθό» και «Τα παιδιά του ήλιου», ανήκουν στα γνωστότερα θεατρικά του έργα, τα οποία έχουν ανέβει σε ολόκληρο τον κόσμο. Με το έργο του ο Μαξίμ Γκόρκι αποτέλεσε μια γέφυρα ανάμεσα στην παλιά και νέα Ρωσία, ενώ η επιτυχία των διηγημάτων του τον έκανε γνωστό σε όλη την Ευρώπη και η διεθνής απήχηση ενισχύθηκε από τα θεατρικά έργα που ακολούθησαν.
«Νέοι, γέροι, δίνουν την ακατανίκητη δύναμή τους όλοι για ένα σκοπό, για το δίκιο! Προχωράν για να νικήσουν όλα τα καλά της ανθρωπότητας, για να καθαρίσουν τις αδικίες όλης της γης ξεσηκώθηκαν. Ορμάν να νικήσουν καθετί το αδιάντροπο και θα το νικήσουν! Θ' ανάψουμε καινούριο ήλιο, μου 'λεγε ένας τους, και σίγουρα θα τον ανάψουν! Θα ενώσουμε τις κομματιασμένες καρδιές, μου 'λεγε, και θα τις ενώσουν όλες μαζί σε μία καρδιά»!
Γιώργος Στεφάνου
Μέλος Πολιτιστικού Γραφείου Κ.Σ. ΕΔΟΝ