Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974, δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία αλλά το αποκορύφωμα διάφορων ιστορικών γεγονότων και συνωμοσιών καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου 1960-1974.
Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974, δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία αλλά το αποκορύφωμα διάφορων ιστορικών γεγονότων και συνωμοσιών καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου 1960-1974. Οι αλλεπάλληλες δολοφονικές απόπειρες κατά της ζωής του Προέδρου Μακαρίου, δεν ήταν παρά το προοίμιο της εγκληματικής υπονομευτικής δραστηριότητας της ΕΟΚΑ Β΄. Το 1971, άρχισε η δράση της ΕΟΚΑ Β’ υπό την ηγεσία του Γρίβα. Ανατινάξεις αστυνομικών σταθμών και άλλων δημόσιων κτηρίων, πολιτικές δολοφονίες και άλλες τρομοκρατικές ενέργειες, βομβιστικές επιθέσεις εναντίον γραφείων του ΑΚΕΛ και οικιών στελεχών του κόμματος. Εκρηκτική βόμβα ρίχτηκε και στην είσοδο του σπιτιού του τότε Γενικού Γραμματέα του ΑΚΕΛ, Εζεκία Παπαϊωάννου στη Λευκωσία με αποτέλεσμα να προκληθούν αρκετές ζημιές.
Το ΑΚΕΛ και ο Γ.Γ. του πολλές φορές προειδοποίησαν την κυβέρνηση και τον λαό πως ο στόχος αυτής της εγκληματικής δραστηριότητας ήταν η προετοιμασία του εδάφους για φασιστικό πραξικόπημα. Το ΑΚΕΛ είχε τονίσει αρκετές φορές στον Μακάριο ότι έπρεπε να πάρει πιο αυστηρά μέτρα. ώστε να συντρίψει την ανατρεπτική εγκληματική δραστηριότητα της ΕΟΚΑ Β’. Για να το πράξει αυτό θα έπρεπε πρώτα να εξυγιανθούν οι δυνάμεις ασφαλείας της Δημοκρατίας απ’ όλα τα στοιχεία που δεν ήταν πιστά στη Δημοκρατία. Παράλληλα, το ΑΚΕΛ με πρόταση του τότε πρότεινε πως θα έπρεπε να ανατεθεί σε έμπιστους στρατιωτικούς η επεξεργασία ενός επιτελικού σχεδίου για την πρόληψη ή την συντριβή πιθανού πραξικοπήματος. Όλες οι δυνάμεις του ΑΚΕΛ τέθηκαν στη διάθεση του Μακάριου για να τις χρησιμοποιήσει εναντίον των ανατρεπτικών ενεργειών της ΕΟΚΑ Β΄ και του πραξικοπήματος που θεωρούσε βέβαιο ότι θα γινόταν. Οι προειδοποιήσεις του ΑΚΕΛ ήταν τόσο συχνές που ο ακροδεξιός και φιλοχουντικός τύπος έφτασε στο σημείο να ζητά την λήψη μέτρων εναντίον του ΑΚΕΛ και της ηγεσίας του γιατί όπως έγραφαν «καθυβρίζονταν» οι Ελλαδίτες Χουντικοί αξιωματικοί και η ηγεσία του ΑΚΕΛ έβλεπε φαντάσματα.
Στις 10 Ιουλίου, η ΕΔΟΝ με διακήρυξη της δηλώνει απερίφραστα πως τα δημοκρατικά νιάτα της Κύπρου είναι στην υπηρεσία του κράτους για την πάταξη της τρομοκρατίας. Στο κείμενο υπογραμμίζονται τα εξής: «Η αποθράσυνση του εγκληματικού συνδικάτου της ΕΟΚΑ Β΄, με το όργιο των ανατινάξεων και δολοφονιών, αποσκοπούσε σ’ ένα καταστρεπτικό εμφύλιο σπαραγμό, μεσ’ απ’ τον οποίον ήλπιζαν να προωθήσουν τα ανατρεπτικά τους σχέδια. Η ΕΔΟΝ επαναλαμβάνει για ακόμα μια φορά την πλήρη συμπαράσταση της στον Πρόεδρο Μακάριο και την κυβέρνηση του για τη σωτηρία της Κύπρου, για ειρήνη, πρόοδο κι ευτυχία του λαού μας…»
Τον Αύγουστο του 1973, ο Μακάριος θα επικοινωνήσει τηλεφωνικώς με τον Εζεκία Παπαϊωάννου και θα τον ενημερώσει πως θα τελείτο σε εφαρμογή το επιτελικό σχέδιο που είχε ζητήσει το ΑΚΕΛ, για την αντιμετώπιση πιθανού πραξικοπήματος, ζητώντας χίλιους άντρες οι οποίοι είχαν ολοκληρώσει τη θητεία τους στην Εθνική Φρουρά και γνώριζαν από τη χρήση όπλων. Ο κατάλογος αυτός των χιλίων ανδρών που ζήτησε ο Μακάριος δόθηκε άμεσα σε αυτόν και μάλιστα σε ομάδες των δεκαπέντε ατόμων ώστε να εξοπλιστούν και να εκπαιδευτούν καταλλήλως. Από τον Αύγουστο 1973 μέχρι τον Ιούλιο 1974 όπου έγινε το πραξικόπημα, παρά τις πολλές εκκλήσεις από το ΑΚΕΛ προς το Μακάριο να καλέσει τους άντρες αυτούς για να τους γυμνάσει και να τους οπλίσει, βάσει του επιτελικού σχεδίου που ετοιμάστηκε, όταν ξέσπασε το πραξικόπημα ούτε ένα πιστόλι δεν είχε δοθεί στους άντρες του ΑΚΕΛ. Οι ομάδες των δεκαπέντε ζητούσαν επίμονα να τους δοθεί κάποιο καθήκον να εκτελέσουν, όμως το μοναδικό καθήκον που δόθηκε σε μερικές ομάδες ήταν να γυρνούν στους δρόμους των πόλεων τη νύχτα και να καταγγέλλουν κάθε ύποπτη κίνηση που έβλεπαν. Αυτό το καθήκον εκτελούσαν μερικές ομάδες χωρίς έστω και ένα πιστόλι και χωρίς έστω μια ταυτότητα που να τους καλύπτει έναντι της αστυνομίας. Κι όμως, όπως ήταν φυσικό υπήρξαν περιπτώσεις ομάδων που συνελήφθησαν από την αστυνομία σαν ύποπτοι.
Δέκα μέρες πριν ξεσπάσει το πραξικόπημα έφθασε η πληροφορία στο ΑΚΕΛ ότι μέσα σε λίγες μέρες θα γινόταν. Ο Εζεκίας Παπαϊωάννου θα δώσει αυτήν την πληροφορία στον Μακάριο, ο οποίος με δυσπιστία και πάλι ανέφερε στον Εζεκία πως η πραγμάτωση πραξικοπήματος από την Χούντα και την ΕΟΚΑ Β’ θα οδηγούσε σε διεθνείς περιπλοκές. Ο Μακάριος πίστευε πως με το πραξικόπημα θα εισέβαλε η Τουρκία στην Κύπρο, όμως αυτό που δεν υπολόγιζε είναι πως η Χούντα δε θα σκεφτόταν ποτέ τα συμφέροντα της Κύπρου. Δεν πίστευε πως θα τολμούσαν να πραγματοποιήσουν πραξικόπημα για την ανατροπή του. Η Πολιτοφυλακή δεν ιδρύθηκε παρά τις πιέσεις του ΑΚΕΛ και άλλων δημοκρατικών δυνάμεων. Τις μόνες ομάδες που όπλισε ο Μακάριος ήταν μερικές του Λυσσαρίδη. Το ΑΚΕΛ ποτέ δεν πίστευε στα καπετανάτα, παρ’ όλο που ποτέ δεν του προσφέρθηκαν όπλα για παρόμοιες ομάδες με εκείνες του Λυσσαρίδη. Το ΑΚΕΛ ήταν πάντα πρόθυμο να διαθέσει όλες του τις δυνάμεις για τη σωτηρία της Κύπρου αλλά κατά οργανωμένο τρόπο μέσω του κράτους, μέσω μιας πολιτοφυλακής που θα βρισκόταν υπό τον πλήρη έλεγχο του Μακαρίου και της Κυβέρνησης του.
Μόλις έγινε γνωστό το πραξικόπημα κάπου δυόμιση χιλιάδες Ακελιστές και οπαδοί του κόμματος παρουσιάστηκαν στους κατά τόπους αστυνομικούς σταθμούς και ζητούσαν επίμονα όπλα με τα οποία να υπερασπιστούν τη δημοκρατία και την ανεξαρτησία της Κύπρου. Όμως μονάχα στη Λάρνακα, στη Λεμεσό και στην Πάφο δόθηκαν μερικά όπλα με τα οποία πρόβαλαν αντίσταση μαζί με τους νομιμόφρονες αστυνομικούς. Σ΄ όλες τις άλλες περιπτώσεις συνελήφθησαν και κλείστηκαν στις φυλακές. Οργανωμένη αντίσταση δεν προκλήθηκε στο πραξικόπημα γιατί το επιτελικό σχέδιο για το οποίο μίλησε ο Μακάριος και αν υπήρχε δε λειτούργησε. Αν όπλιζε έστω και τους χίλιους άνδρες του ΑΚΕΛ που υποτίθεται πως θα αποτελούσαν μέρος του επιτελικού σχεδίου θα υπήρχε σοβαρή αντίσταση και ίσως τα πράγματα να έπαιρναν διαφορετική τροπή. Αντί αυτού, όμως, οι πραξικοπηματίες βρήκαν 700 αυτόματα με γράσο στα υπόγεια της Αρχιεπισκοπής. Στο Προεδρικό βρήκαν σε κάποιο συρτάρι και τον κατάλογο των ονομάτων των χίλιων ανδρών του ΑΚΕΛ που έδωσε στον Μακάριο. Οι πραξικοπηματίες δεν μπορούσαν να πιστέψουν ότι αυτά τα μέλη του ΑΚΕΛ ή και άλλα ακόμη δεν είχαν όπλα. Γι’ αυτό και επίμονα ζητούσαν από αυτούς να τους παραδώσουν όπλα. Στις πλείστες περιπτώσεις τους έδειραν και τους βασάνιζαν. Σε άλλες, όπως η περίπτωση του Κώστα Μισιαούλη από το Τσέρι, τον σκότωσαν ενώ τον μετέφεραν για ανάκριση και κράτηση. Τα περισσότερα θύματα στο προδοτικό πραξικόπημα ήταν του ΑΚΕΛ παρά το γεγονός ότι η Κυβέρνηση Μακαρίου ούτε ένα όπλο δεν έδωσε στο ΑΚΕΛ.
Οι Ακελιστές κατόρθωσαν να πάρουν μερικά από την αστυνομία την ημέρα του πραξικοπήματος, αντιστάθηκαν αποφασιστικά μαζί με τους ελάχιστους νομιμόφρονες αστυνομικούς. Στην Εθνοφρουρά σε απομακρυσμένες περιοχές, υπήρξαν περιπτώσεις όπου αριστεροί στρατιώτες σκότωσαν τους Χουντικούς αξιωματικούς τους. Στο Καϊμακλί Ακελιστές που κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν μερικά όπλα αντιστάθηκαν μαζί με άλλους δημοκράτες. Στη Λάρνακα Ακελιστές και πάλι κατόρθωσαν να πάρουν όπλα από την αστυνομία, προβάλλοντας μαζί με άλλους αστυνομικούς αντίσταση. Στη Λεμεσό μερικοί Ακελιστές που κατόρθωσαν να πάρουν όπλα πρόβαλαν μέχρι την τελευταία στιγμή αντίσταση. Στην Πάφο όπου η κατάσταση για τις δημοκρατικές δυνάμεις ήταν καλύτερη, οι Ακελιστές που εξασφάλισαν οπλισμό αντιστάθηκαν στους πραξικοπηματίες. Μεταξύ αυτών και τα ηγετικά στελέχη της Επαρχιακής Επιτροπής του ΑΚΕΛ οι Στέφος Σάββα και Γιάννος Αναστάση.
Στόχος των πραξικοπηματιών ήταν μέσω της επίθεσης η συντριβή του δημοκρατικού κινήματος και ειδικότερα του κόμματος της εργατικής τάξης του ΑΚΕΛ, λόγω της μεγάλης επιρροής που ασκούσε στα ευρύτερα στρώματα του Κυπριακού λαού. Την περίοδο εκείνη, γίνονταν και αποκαλύψεις για δήθεν άφθονο εξοπλισμό του ΑΚΕΛ. Ο αντικομμουνισμός έκανε το παν να αποπροσανατολίσει το λαό από τους πραγματικούς κινδύνους. Ανέφερε πως το ΑΚΕΛ εξοπλιζόταν για να καταλάβει την εξουσία και να καταργήσει τις ελευθερίες, την πατρίδα, την οικογένεια και τη θρησκεία. Γι’ αυτό το ΑΚΕΛ αποφάσισε την ίδρυση ένοπλων ομάδων στις πόλεις και στην ύπαιθρο για να αντιμετωπίσει τον εκφυλισμό του. Με λιβελλογραφήματα τους έγραφαν πως το ΑΚΕΛ έκανε ειδικές συγκεντρώσεις για να μοιράσει εξοπλισμό στα μέλη του. Σχετικά με τα πιο πάνω χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις κατά τις οποίες στο πραξικόπημα συνελήφθησαν εκατοντάδες μέλη του κόμματος εκτός από τη στερεότυπη απαίτηση που υποβαλλόταν σε όλους ανεξαιρέτως για να παραδώσουν στο καθεστώς του Σαμψών τον άφθονο οπλισμό του ΑΚΕΛ, οι εγκληματίες αυτοί επικαλούμενοι τις πιο πάνω πληροφορίες βασάνιζαν πολλούς συντρόφους αναστατώνοντας κυριολεκτικά τα σπίτια τους για να ανακαλύψουν όπλα του κόμματος.
Η αλήθεια είναι πως κανείς, μη εξαιρουμένου και του ΑΚΕΛ, πίστευε ότι το πραξικόπημα θα γινόταν την ημέρα. Όλοι όσοι πίστευαν ότι αυτό θα γινόταν και το περίμεναν νύχτα. Γι’ αυτό και όταν ακόμη κινήθηκαν τα τανκς από την Αθαλάσσα με κατεύθυνση το Προεδρικό φαινόταν κάπως απίστευτο ότι θα έκαναν πραξικόπημα εκείνη ακριβώς την ώρα. Το ΑΚΕΛ, πριν το πραξικόπημα, δεν είχε δικές του παράνομες ένοπλες δυνάμεις αφού πίστευε πως η ύπαρξη τέτοιων ομάδων θα οδηγούσε στην όξυνση της κατάστασης της ήδη έκρυθμης κατάστασης στην Κύπρο, και παράλληλα οι πραξικοπηματίες θα επέσπευδαν το πραξικόπημα με το επιχείρημα πως οι κομμουνιστές οπλίζονταν για να καταλάβουν την εξουσία. Το ΑΚΕΛ, όμως, με το ξέσπασμα του πραξικοπήματος έπραξε το καθήκον του. Υποτίμηση και σοβαρά κενά παρουσίασε το κράτος και ο Κυβερνητικός Μηχανισμός. Αν οι προτάσεις του ΑΚΕΛ λαμβάνονταν υπόψη από την Κυβέρνηση και εφαρμόζονταν όλα εκείνα τα μέτρα που εισηγήθηκε κατά καιρούς το Κόμμα μας, το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου θα μπορούσε ίσως να είχε αποτραπεί ή ακόμα και να συντριβεί. Το πιο σημαντικό συμπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί είναι πως η πλειοψηφία του κυπριακού λαού εκείνα τα κρίσιμα χρόνια αντιστάθηκε με σθένος και με κάθε τρόπο για αποτροπή αυτών των σχεδίων και στάθηκαν δίπλα στον νόμιμα εκλεγμένο πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Μακάριο Γ΄. Το ΑΚΕΛ, παρά τις πολλές δυσκολίες που είχε να αντιμετωπίσει, στάθηκε και αυτό ως ραχοκοκαλιά της αντίστασης και της υπεράσπισης της Δημοκρατίας και του συντάγματος, ενώ μέλη και φίλοι του υπερασπίστηκαν την Κύπρο δίνοντας ακόμα και τη ζωή τους.
Πηγες:
- Κ. Ε. ΑΚΕΛ, Ιούλιος – Αύγουστος 1974. Χρονικό της σύγχρονης κυπριακής τραγωδίας, Λευκωσία 1974.
- Παπαϊωάννου Εζεκίας, Ενθυμήσεις από τη ζωή μου, Λευκωσία 1988.
Χαράλαμπος Πανταζής
Μέλος Συντακτικής “Ν”