Του Κυριάκου Ιακωβίδη,
Δρ. Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας
Επιστημονικός Συνεργάτης στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις
Κατά την περίοδο της βρετανικής κυριαρχίας στην Κύπρο η προσπάθεια της ηγεσίας των Ελλήνων του νησιού εξεύρεσης στήριξης του ενωτικού αιτήματος από πολιτικούς κύκλους της Βρετανίας, οδήγησε σε ενδιαφέρουσες «γνωριμίες». Μία από τις «γνωριμίες» ήταν με τον πρωτεργάτη της ιρλανδικής ανεξαρτησίας Michael Collins∙ από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της σύγχρονης ιρλανδικής ιστορίας.
Στην Κύπρο αμέσως μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου επικρατούσε η ισχυρή πεποίθηση ότι οι Βρετανοί θα παραχωρούσαν την Κύπρο στην Ελλάδα ως beau geste για την προσφορά της Κύπρου στη νίκη των Συμμάχων. Ήταν κάτι παραπάνω από ισχυρή πεποίθηση, ορισμένες ελληνόφωνες εφημερίδες στο νησί θεωρούσαν -την επαύριον του Μεγάλου Πολέμου- βέβαιη την ευόδωση του ενωτικού πόθου. Μέσα σε αυτό το κλίμα υπεραισιοδοξίας ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κύριλλος Γ’ μαζί με οκτώ μέλη του Νομοθετικού Συμβουλίου (η λεγόμενη κυπριακή πρεσβεία) αναχώρησαν για το Λονδίνο με σκοπό να ζητήσουν την Ένωση. Στην προσπάθεια της πρεσβείας να κερδίσει την υποστήριξη της Βουλής των Κοινοτήτων απέστειλε, στις αρχές του 1919, υπόμνημα στους βρετανούς βουλευτές με το οποίο τους ενημέρωνε για τον «δίκαιο» πόθο της Ένωσης. Ένα τέτοιο υπόμνημα προοριζόταν και για τον Michael Collins, έχοντας την εντύπωση ότι ο Collins ήταν μέλος του βρετανικού κοινοβουλίου. Ο Collins είχε εκλεγεί βουλευτής με το κόμμα του Sinn Féin, στις εκλογές Δεκεμβρίου 1918, χωρίς ωστόσο να παραστεί σε συνεδρία του βρετανικού κοινοβουλευτικού σώματος, καθότι επέλεξε να γίνει μέλος του πρώτου Ιρλανδικού Κοινοβουλίου (Dáil Éireann) το οποίο ξεκίνησε τις εργασίες του τον Ιανουάριο του 1919.
O Collins φαίνεται ότι είχε πληροφορηθεί περί του υπομνήματος της κυπριακής πρεσβείας. Σε γράμμα του, με ημερομηνία 28 Ιουλίου 1919, έσπευσε να προειδοποιήσει τον Αρχιεπίσκοπο Κύριλλο Γ’ και να τον προετοιμάσει για το τι να αναμένει από τους Βρετανούς:
Δεν έχω λάβει ποτέ το μνημόνιο της 5ης περασμένου Μαρτίου, αναφορικά με το πρόβλημα της Κύπρου. Θα με ενδιέφερε να το έχω, κι όταν γίνει αυτό, θα σας γράψω τις απόψεις μου επί του θέματος. Στο μεταξύ, επιτρέψτε μου να πω ότι η εναπόθεση των ελπίδων σας στη βρετανική δικαιοσύνη και τιμιότητα είναι απόλυτα λανθασμένη. Όπου κι αν θα πρέπει να ψάξετε στον κόσμο για δικαιοσύνη και τιμιότητα, σίγουρα δεν θα τη βρείτε στο κέντρο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας
O Michael Collins είχε δίκαιο ως προς την «βρετανική δικαιοσύνη και τιμιότητα». Οι Βρετανοί είχαν αρνηθεί να συζητήσουν το ενωτικό αίτημα της πρεσβείας, παρά το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου άφησαν να νοηθεί ότι θα ήταν διατεθειμένοι να συζητήσουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο μετά το τέλος των πολεμικών συγκρούσεων.
Την περίοδο κατά την οποία έγραψε την επιστολή προς τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου ο Collins είχε ήδη πάρει τα όπλα εναντίον των Βρετανών και είχε μάλιστα επικηρυχθεί από τις βρετανικές αρχές. Κατά τον ιρλανδό επαναστάτη αυτός ήταν ο ενδεδειγμένος τρόπος «προσέγγισης» των Βρετανών. Ο αγγλο-ιρλανδικός πόλεμος (1919-1921) έληξε με την παραχώρηση ανεξαρτησίας στην Ιρλανδία (1922). Από την άλλη, οι Έλληνες της Κύπρου θα εξακολουθούσαν μέχρι τη δεκαετία του ΄50 να αψηφούν τις συμβουλές του Collins και να αναζητούν τη «βρετανική δικαιοσύνη» με πρεσβείες και υπομνήματα.
O Michael Collins. Πηγή Γιώργος Γεωργής-Γιώργος Καζαμίας, Ιρλανδία-Κύπρος. Παράλληλοι Δρόμοι. Κοινές Επιδιώξεις. Ireland-Cyprus. Parallel Journeys.Common Aspirations, Λευκωσία 2013
*Άρθρο που κυκλοφόρησε στη "Νεολαία" Φεβρουαρίου