Τι είναι ο Σχολικός Εκφοβισμός/Bullying;
Με τον όρο σχολικός εκφοβισμός (bullying) αναφερόμαστε συνήθως στην έκφραση επιθετικής συμπεριφοράς, η οποία χαρακτηρίζεται συνήθως ως σκόπιμη, επώδυνη και επαναλαμβανόμενη που στόχο έχει να βλάψει, να εκφοβίσει, να κυριαρχήσει, να παρενοχλήσει και να ασκήσει εξουσία πάνω στον άλλο. Η συμπεριφορά αυτή γίνεται είτε από ένα άτομο, είτε από μια ομάδα προς ένα άλλο άτομο και χαρακτηρίζεται ως άδικη πολλές φορές από το θύμα, το οποίο είναι πιο αδύναμο.
Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη θυματοποίηση. Ως θυματοποίηση από συνομηλίκους ορίζεται η επαναλαμβανόμενη έκθεση με την πάροδο του χρόνου σε αρνητικές ενέργειες από την πλευρά ενός ή/και περισσότερων ατόμων που στόχο έχουν να προκαλέσουν φυσική, ψυχολογική ή κοινωνική βία με απώτερο στόχο να προκαλέσουν πόνο σε ένα/μια άλλ/ηο συνομήλικο/η. Αναγνωρίζεται από όλο και περισσότερο κόσμο ως μια επιβλαβής πτυχή της σχολικής ζωής με αντίκτυπο στη φυσική και ψυχολογική κατάσταση όλων των συμμετεχόντων.
Ποιες μορφές μπορεί να πάρει ο Σχολικός Εκφοβισμός;
Οι μορφές εκφοβισμού που είναι κοινά αποδεκτές από όλους ανέρχονται σε τέσσερεις. Θα μπορούσαμε να τις κατηγοριοποιήσουμε σε άμεσες (φυσικές, λεκτικές), έμμεσες (κοινωνικός αποκλεισμός) και τέλος ο εκφοβισμός που επικεντρώνεται στα ατομικά χαρακτηριστικά.
Ποιες είναι οι αιτίες του Σχολικού Εκφοβισμού και ποιες οι συνέπειές του;
Οι παράγοντες που επηρεάζουν και συντείνουν στην εκδήλωση του σχολικού εκφοβισμού είναι ποικίλοι και περιλαμβάνουν κυρίως τα χαρακτηριστικά του παιδιού, την οικογένεια, το σχολικό, αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, το φύλο και η ηλικία του παιδιού επηρεάζουν την εμφάνιση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού. Επιπλέον, προσωπικά χαρακτηριστικά όπως η ενσυναίσθηση, η αυτοεκτίμηση και η ευαισθησία φαίνεται να συσχετίζονται µε την εκδήλωση, είτε εκφοβιστικής συμπεριφοράς είτε θυµατοποίησης των παιδιών.
Από την άλλη µεριά, οι διαταραγμένες σχέσεις μεταξύ των µελών μιας οικογένειας, που χαρακτηρίζονται από επιθετικότητα, απόρριψη, έλλειψη συνοχής, συνεχείς διαφωνίες και συχνή χρήση αυστηρής τιμωρίας σχετίζονται µε την εμφάνιση επιθετικότητας και συμπεριφοράς εκφοβισμού από τη πλευρά των παιδιών καθώς και την βίωση σοβαρής θυµατοποίησης. Τα παιδιά που γίνονται μάρτυρες επεισοδίων βίας μέσα στο σπίτι ή που είναι τα ίδια θύματα βίας από την ίδια τους την οικογένεια μπορεί να μάθουν να θεωρούν τη βία ως ένα αποδεκτό τρόπο έκφρασης του θυμού και της έντασής τους.
Ωστόσο, και το σχολικό περιβάλλον συμβάλλει με τον τρόπο του στην εκδήλωση εκφοβισμού και θυµατοποίησης µε την ύπαρξη παραγόντων όπως είναι η απουσία ξεκάθαρων κανόνων, η ψυχρή-απρόσωπη σχέση ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς και τα παιδιά καθώς και ο τρόπος που οι ίδιοι εκπαιδευτικοί αντιλαμβάνονται και χειρίζονται τα περιστατικά εκφοβισμού και θυµατοποίησης.
Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε ότι μια σημαντική αιτία εμφάνισης περιστατικών εκφοβισμού είναι η υπέρμετρη προβολή βίαιων εικόνων από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, αλλά και η ενασχόληση των παιδιών µε ηλεκτρονικά παιχνίδια που προωθούν το πρότυπο του επιθετικού ήρωα, ο οποίος μέσα από τη χρήση βίας καταφέρνει να κερδίσει τους κακούς.
Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού είναι σωματικές, πνευματικές, κοινωνικές και ψυχολογικές. Τα θύματα συχνά παρουσιάζουν έντονους πονοκεφάλους και πόνους στο στομάχι, αϋπνίες, κοινωνικό άγχος και μοναξιά. Στο χώρο του σχολείου τα παιδιά αυτά είναι πιθανόν να κρατούν χαμηλό προφίλ, δεν μοιράζονται τις σκέψεις τους λόγω του φόβου χλευασμού και υποτίμησης. Η σχολική τους επίδοση είναι μειωμένη -μιας και αποφεύγουν να τραβούν την προσοχή με τη συμμετοχή τους στη μαθησιακή διαδικασία. Έχουν ελάχιστα κίνητρα μάθησης και συχνά αρνούνται να πάνε σχολείο, συσσωρεύοντας έτσι ένα μεγάλο αριθμό απουσιών. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση καθιστά τα θύματα υπερευαίσθητα, ιδιαίτερα αυστηρά και απαιτητικά τόσο με τον εαυτό τους όσο και με τους άλλους γύρω τους. Τα παιδιά που θυματοποιούνται συστηματικά υποφέρουν από υψηλότερα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους και μοναξιάς σε σχέση με τα παιδιά που δε θυματοποιούνται. Πολλοί μαθητές/τριες που θυματοποιούνται αποφεύγουν να αναφέρουν τα περιστατικά σε κάποιο ενήλικα. Αρκετοί μαθητές μάλιστα πιστεύουν ότι η παρέμβαση των εκπαιδευτικών κάνει τα πράγματα χειρότερα. Γι’ αυτό, ένα στα δύο παιδιά εκμυστηρεύονται τον εκφοβισμό σε κάποιον φίλο/η.
Η πιο ακραία συνέπεια του εκφοβισμού για τα θύματα και την κοινωνία είναι η βία, η οποία περιλαμβάνει την αυτοκτονία μέχρι και το φόνο. Τα παιδιά που είναι θύματα μπορεί να νιώθουν τόσο ανίσχυρα και αδύναμα, ώστε μερικά αντιδρούν με αυτοκαταστροφικές πράξεις ή καταφεύγουν στο φόνο ως αντίποινα.
Τέλος, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι ο εκφοβισμός έχει επίσης άσχημες συνέπειες και για εκείνους που τον χρησιμοποιούν. Αν οι θύτες δεν σταματήσουν στην παιδική ηλικία, πιθανότατα ως ενήλικοι θα εκφοβίζουν άλλους στον εργασιακό και ευρύτερα στον κοινωνικό χώρο. Επίσης, μερικές μελέτες υποστηρίζουν ότι άτομα, τα οποία στην παιδική τους ηλικία χρησιμοποιούσαν τη βία και εκφόβιζαν, είχαν περισσότερες πιθανότητες να διαπράξουν αδικήματα στην ενήλική ζωή σε σύγκριση με εκείνους που δεν χρησιμοποιούσαν τον εκφοβισμό στην παιδική τους ηλικία.
Ποιος θα πρέπει να είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού;
Οι στάσεις των εκπαιδευτικών απέναντι στον Σχολικό Εκφοβισμό αποτελούν ένα πολύ σημαντική παράγοντα, καθώς από αυτές καθορίζεται η παρέμβαση τους στα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού και κατ’ επέκταση στην αντιμετώπιση του φαινομένου. Οι εκπαιδευτικοί έχουν χρέος να:
- Κάνουν εποικοδομητικές συζητήσεις µε τους/τις μαθητές/τριες ώστε να γίνει κατανοητό ότι όλες οι μορφές εκφοβισμού είναι ανεπίτρεπτες και μη αποδεκτές.
- Μπορέσουν να περάσουν στους/στις µαθητές/τριες το μήνυμα ότι οι ίδιοι πρέπει να απορρίπτουν και να αποκρούουν κάθε εκφοβιστική συμπεριφορά.
- Συζητούν από την αρχή μέσα στην τάξη τον ορισμό, τις μορφές, αλλά και τις επιπτώσεις της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού.
- Ενισχύουν τα παιδιά να αποκαλύπτουν τέτοια φαινόμενα και να μην τα αποσιωπούν.
- Συμβάλουν καθοριστικά στην ομαλή ένταξη καινούργιων μαθητών/τριών ή μαθητών/τριών από άλλα πολιτισμικά πλαίσια στην τάξη.
- Δείχνουν στο παιδί πως νοιάζονται και πως θα είναι δίπλα τους σε ότι τους συμβεί.
- Συζητούν με το παιδί θύμα για το περιστατικό εκφοβισμού και να το διαβεβαιώνουν πως δεν φταίει και πως κανείς δεν πρέπει να υφίσταται συμπεριφορές εκφοβισμού (στόχος μας είναι η απενοχοποίηση του παιδιού).
- Να ενημερώνουν τους γονείς ,καθώς και τη διεύθυνση του σχολείου σε περίπτωση που εντοπίζουν πως κάποιο παιδί περιθωριοποιείται ή «ετικετοποιείται» συστηματικά από μια ομάδα παιδιών για να υπάρχει αποτελεσματική αντιμετώπιση.
- Να μη διστάζουν να ζητούν τη βοήθεια του Οικείου Εκπαιδευτικού Ψυχολόγου του σχολείου, εάν αυτό κρίνετε απαραίτητο!
Εν κατακλείδι αυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι ο κυριότερος τρόπος αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού είναι η γνώση του φαινομένου και η ανίχνευση των πρώιμων σημαδιών που παρουσιάζει στο μαθητόκοσμο. Η γνώση αυτή μπορεί να αποκτηθεί μέσα από την εκπαίδευση των παιδιών, ώστε να είναι σε θέση να ξεχωρίζουν τον εκφοβισμό, να τον αναφέρουν αλλά και να τον εμποδίζουν. Η δεξιότητα αυτή είναι απαραίτητη για να εξαλειφθεί το φαινόμενο αλλά και να βοηθηθούν τα άτομα τα οποία έχουν υπάρξει θύματα. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποτιμάμε το τι μπορεί να προκαλέσει μια τέτοια εμπειρία στη ψυχή ενός παιδιού ή ακόμα και ενός μεγαλύτερου σε ηλικία ανθρώπου. Να θυμάστε ότι ο εκφοβισμός δεν έχει ηλικία.
Περικλέους Ιωάννα
Εγγεγραμμένη Σχολική/Εκπαιδευτική Ψυχολόγος
(Αρ. Μητρώου 398)
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
