Της Ελένης Πασιά
Υποψήφια Διδάκτορας στο τμήμα Αρχιτεκτονικής, Πανεπιστήμιο Sheffield, Ηνωμένο Βασίλειο
Απτές διασυνοριακές μεθοδολογίες του «εμείς» στο κυπριακό πλαίσιο: το δημιουργούμε-κάτι-μαζί, να μετατραπεί σε δημιουργούμε-την ειρήνη-μαζί
Μεγαλώνοντας ήταν αναπόφευκτο να ακούω για το «παγωμένο» Κυπριακό ζήτημα και το γεωπολιτικό σύνορο του διαχωρισμού. Και τα δυο σηματοδοτούν για περισσότερο από τέσσερις δεκαετίες πλέον, όχι μόνο τη χωρική διαίρεση της χώρας της Κύπρου αλλά και τα σχεσιακά σύνορα μεταξύ των δύο κύριων κοινοτήτων της, των Ελληνοκυπρίων (Ε/Κ) και των Τουρκοκυπρίων (Τ/Κ).
Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια το σκληρό σύνορο άρχισε να γίνεται μερικώς προσβάσιμο ή «πορώδες» με ορισμένο αριθμό σημείων ελέγχου κατά μήκος του, τα οποία επιτρέπουν τη διέλευση στην «άλλη» πλευρά. Αν και αυτό αυξάνει τον φόβο αποδοχής της σημερινής κατάστασης ως μόνιμης επίλυσης του προβλήματος, και συνάμα απειλεί την ύπαρξη πολιτισμών και κοινοτήτων στο νησί, από την άλλη αναπαράγει ελπίδες για τη δημιουργία κουλτούρας ειρήνης και επανένωσης, από κάτω προς τα πάνω: καθημερινές διασταυρώσεις και κοινές πρωτοβουλίες κοινοτήτων και ομάδων αναδύονται μέσω και πέρα του διαχωριστικού συνόρου, αναπτύσσοντας καθημερινή επαφή.
Αυτά τα γεγονότα θέτουν την πρόκληση να εφευρεθούν χωρικές προσεγγίσεις σύνδεσης με τον «άλλο» τέτοιες που να μπορούν να μετατρέψουν τσιμεντένια σχεσιακά σύνορα μεταξύ των δύο κοινοτήτων σε πορώδη.
Παρακινούμενη από τα σημερινά δεδομένα της κυπριακής πραγματικότητας, τις εμπειρίες μου τόσο ως Ελληνοκύπρια γεννημένη και μεγαλωμένη στα νότια του νησιού σε πολύπλοκο πλαίσιο διαβίωσης, καθώς και ως ακτιβίστρια ενήμερη για τις προκλήσεις που φέρει η δικοινοτική δράση, η διδακτορική έρευνά μου ξεκίνησε ως επισκόπηση του Κυπριακού πλαισίου με σκοπό να επικεντρωθεί στην ανίχνευση των δυνατοτήτων που προκύπτουν από την καθημερινή ζωή. Συγκεκριμένα μέσα από ένα ευρύ φάσμα χωρικών πρακτικών της δημόσιας πολιτικής και ψυχαγωγικής ζωής της Κύπρου, η μελέτη κατέληξε στην λεπτομερή έρευνα δύο πολιτιστικών φεστιβάλ: το φεστιβάλ της ΕΔΟΝ και το φεστιβάλ Ξαρκής.
Παιδαγωγική Αλληλεγγύης: Σύνορα, Δίκτυα και Συνδημιουργημένοι Διαχώροι
Εικ.1. Πασιά, Ε. (2019). Δίκτυα συνδημιουργίας. Networks of cocreation.
Εικ.2. Πασιά, Ε. (2019). Συνδημιουργημένοι διαχώροι. Cocreative interplaces.
Οι γνώσεις και αποτελέσματα από τα φεστιβάλ οδήγησαν στη σύλληψη της έννοιας «Παιδαγωγική Αλληλεγγύης», εμποτισμένης με κριτικές θεωρίες του φεμινισμού, της παιδαγωγικής και του χώρου. Εκφράζει την ανάγκη διαφορετικής σκέψης και συλλογικής πρακτικής που να μπορούν να μεταμορφώσουν νοητικά και σχεσιακά σύνορα, μέσα από την καλλιέργεια επαφής μεταξύ κοινοτήτων, ομάδων και διαφορετικοτήτων, οι οποίες καταφέρνουν να «ενωθούν» πέρα από γεωπολιτικά σύνορα. Η έννοια υποδηλώνει ανάπτυξη δικτύων συνδημιουργίας καθώς και συνεργασίας, συμμετοχής, και κοινωνικού αγώνα, τα οποία από μόνα τους ενθαρρύνουν την ανάπτυξη σχέσεων: διαφορετικότητες, από οποιαδήποτε θέση στον κόσμο, συνεργάζονται μεταξύ τους και δρουν με αλληλεγγύη προς τις ανησυχίες του άλλου, σαν να είναι κοινές (εικ.1).
Για να μπορεί να επιτραπεί αυτή η πρόταση, προϋποθέτει να σκεφτούμε τα σύνορα μεταξύ διαφορετικοτήτων, κοινοτήτων και πολιτισμών ως πορώδη, ώστε να μπορούν να δημιουργηθούν κατ’ επέκταση δυνατότητες διασταύρωσης εσωτερικών ορίων, σύνδεσης και συνδημιουργίας κοινών χώρων με τον «άλλο» ή όπως αποκαλούνται στη μελέτη «Συνδημιουργημένοι Διαχώροι» (εικ.2).
Εικ. 3. Πασιά, Ε. (2019). Ενσώματοι διαχώροι στην Κύπρο. Embodied interplaces in Cyprus.
Στο πλαίσιο της Κύπρου, η παραγωγή ενσώματων διαχώρων προκύπτει μετά που η μια κοινότητα (Ε/Κ ή Τ/Κ) καλείται να διασχίσει το γεωπολιτικό σύνορο, να συναντηθεί και να συνδημιουργήσει με τη δεύτερη στην άλλη πλευρά και αντιστρόφως (εικ.3).
Οι Συνδημιουργημένοι Διαχώροι υπογραμμίζουν την ανάγκη και προτείνουν όπως οι κοινότητες να μην συναντιούνται απλώς, αλλά και να μάθουν να συνδέονται μεταξύ τους ουσιαστικά, μέσα από το γεωπολιτικό σύνορο: να δημιουργούν-κάτι-μαζί, είτε υλικό είτε άυλο, όπως μια καλλιτεχνική δημιουργία ή μια συζήτηση, ακόμη και αν οι πράξεις σύνδεσης, αλληλεπίδρασης και συνδημιουργίας είναι προσωρινές. Η μετασχηματιστική δύναμη των διαχώρων έγκειται στην επανάληψή τους και τις επακόλουθες διαφοροποιημένες πράξεις από αυτές που επιβάλλει το κανονιστικό status quo της διαίρεσης, δηλαδή, την ενσώματη σύνδεση. Με άλλα λόγια, οι Συνδημιουργημένοι Διαχώροι προτείνονται ως κριτικές και ενσώματες πρακτικές διασύνδεσης, που εκμεταλλεύονται τα πορώδη σύνορα, με σκοπό να ενθαρρύνουν τις κοινότητες να εισέλθουν στην άλλη πλευρά, να συναντηθούν και τελικά να συνδημιουργήσουν με ανθρώπους που ζουν σε εκείνη την πλευρά.
Εικ.4. Πασιά, Ε. (2019). Δίκτυα διαχώρων σε όλη την Κύπρο. Networks of interplaces across Cyprus.
Ο απώτερος σκοπός των διαχώρων με την πάροδο του χρόνου είναι πως με την συνεχή επανάληψη της παραγωγής τους, θα πολλαπλασιαστούν οι διασυνδέσεις μεταξύ ατόμων από τις κοινότητες πέρα από το διαχωριστικό σύνορο, και επομένως θα σχηματιστούν και θα εξαπλωθούν δίκτυα συνδημιουργίας σε όλη την Κύπρο (εικ. 4). Η συνδημιουργημένη γνώση μπορεί ενδεχομένως να αναστείλει και να αποδυναμώνει τις καθιερωμένες αφηγήσεις διαίρεσης και των σχεσιακών συνόρων, καθώς και να συμβάλλει στη διαιώνιση της ετερότητας και της διασύνδεσης πάνω από φυσικά σύνορα.
Τέλος, η Παιδαγωγική Αλληλεγγύης στο πλαίσιο της Κύπρου αντικατοπτρίζει την ανάγκη αντιμετώπισης της προκατάληψης και φόβου των νέων για την ενασχόληση με την ενεργό συμμετοχή, αλλά και απροθυμία να διασταυρώσουν και να συνδεθούν με την «άλλη» πλευρά, μέσα από νέες απτές μορφές που να ενθαρρύνουν την ενσώματη σύνδεση, επαφή και συνδημιουργία, μέσα και πέρα από το γεωπολιτικό σύνορο. Ως εκ τούτου, η Παιδαγωγική αλληλεγγύης προτείνεται ως εννοιολογικό πλαίσιο αλλά και ενσώματη μεθοδολογία μετασχηματισμού σχεσιακών συνόρων μεταξύ Ε/Κ και Τ/Κ στην Κύπρο, μέσα από την παραγωγή Συνδημιουργημένων Διαχώρων. Διαφορετικά, αποτελεί πρόταση για απτές διασυνοριακές μεθοδολογίες του «εμείς» στο κυπριακό πλαίσιο: το δημιουργούμε-κάτι-μαζί, να μετατραπεί σε δημιουργούμε-την ειρήνη-μαζί.
*Άρθρο που κυκλοφόρησε στη "Ν" Οκτωβρίου