Ο ιμπεριαλισμός, έχει συνδεθεί με τις πιο μαύρες στιγμές της σύγχρονης Ιστορίας των ανθρωπίνων κοινωνιών. Όπου δρά τα αποτελέσματα του είναι εικόνες φρίκης, έντονης εκμετάλλευσης, εικόνες θανάτου, ανθρώπινου πόνου, προσφυγιάς, αίματος και βομβαρδισμένων τοπίων. Τι σημαίνει όμως αυτός ο όρος; Γιατί ο ιμπεριαλισμός είναι ο κύριος υπαίτιος για τους πολέμους αυτού αλλά και του προηγούμενου αιώνα;
Αστοί ακαδημαϊκοί αλλά και διάφοροι γλωσσολόγοι έχουν την τάση να ερμηνεύουν τον ιμπεριαλισμό ως μια κάποια επιθετική συμπεριφορά ή επεκτατική τάση ενός ισχυρού κράτους απέναντι σε μικρότερα τα οποία αποβλέπει να καθυποτάξει (είτε στρατιωτικά, είτε πολιτικά, είτε πολιτισμικά). Η επεξήγηση αυτή δεν είναι απλώς ελλιπής καθαυτή αλλά παράλληλα δίνει έδαφος για λανθασμένη ανάγνωση της Ιστορίας αλλά και ανάπτυξη γελοίων θεωριών «Ιμπεριαλισμός της ΕΣΣΔ» και άλλα παρόμοια τραγικά.
Από την άλλη, στη συνείδηση των Λαών, ο ιμπεριαλισμός έχει ταυτιστεί σε μεγάλο βαθμό με τις πολεμικές επεμβάσεις, τα πραξικοπήματα, τις εισβολές των ισχυρών (συνήθως εκ Δύσης ορμώμενων), οι οποίες αποβλέπουν στην εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων, εναντίων των πιο αδυνάτων. Η αντίληψη αυτή δεν απέχει καθόλου από την πραγματικότητα. Την ίδια στιγμή όμως δεν αποτελεί ούτε την πλήρη επεξήγηση αλλά πάρα μόνο μια σύνοψη η οποία στερείται βαθύτερης ανάλυσης. Την βαθύτερη αυτή ανάλυση, η οποία θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε πλήρως το φαινόμενο αλλά και τη κίνηση του σύγχρονου κόσμου, μπορούμε να τη βρούμε στα έργα του Β. Ι. Λένιν.
Ο Λένιν στα επιστημονικά του έργα ανέλυσε τον ιμπεριαλισμό ως το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού. Ο Καπιταλισμός στα πρώτα στάδια ανάπτυξης του, βρισκόταν στη φάση του ελεύθερου ανταγωνισμού. Στο στάδιο εκείνο όπου οι διάφορες επιχειρήσεις και αγορές ήταν ασύνδετες μεταξύ τους και ο οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ τους διεξαγόταν κάτω από τις ίδιες σχετικές συνθήκες. Παρά το γεγονός ότι ο καπιταλισμός βρισκόταν σ’ αυτό το στάδιο ανάπτυξης του, ισχύουν οι ίδιοι νόμοι της ελεύθερης αγοράς όπως και σήμερα. Ο βασικότερος των νόμων που διέπουν το καπιταλιστικό σύστημα είναι το ότι «το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό».
Στα τέλη του 19ου αιώνα, κατά τη διάρκεια μιας μεταβατικής περιόδου, υπήρξε συγκέντρωση κεφαλαίου σε ορισμένες εταιρίες και βιομηχανίες με αποτέλεσμα την κατά πολύ ενδυνάμωση τους, σε σχέση με άλλες παραγωγικές μονάδες του ίδιου τομέα. Στη συνέχεια οι πλέον πιο δυνατές εταιρίες προχωρούν στην εξαγορά ή την απορρόφηση των μικρότερων εταιρειών (οι μετέπειτα θυγατρικές) και μεταγενέστερα σε συνεννόηση και συνεργασία των μεγαλύτερων που σχηματίζονταν με αποτέλεσμα πολλές φορές τη συγχώνευση τους. Αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας ήταν, στις αρχές του 20ου, να διαμορφώνονται τα πρώτα μονοπώλια, αρχικά σε εθνικό και έπειτα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Έτσι, μέχρι τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα είχαν σχηματιστεί ισχυρά μονοπώλια και πολυεθνικές, τα οποία έλεγχαν σημαντικά μέρη της αγοράς και της παγκόσμιας οικονομίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η διαδικασία σχηματισμού μονοπωλίων δεν συνεχίζει μέχρι σήμερα. Ο Ιμπεριαλισμός λοιπόν, με βάση τα όσα προαναφέρθηκαν είναι μακράν το πιο βάρβαρο και άνισο στάδιο ανάπτυξης του καπιταλισμού. Και αυτό λόγω του ότι ενώ ο σχηματισμός μονοπωλίων οδηγεί ασυνείδητα την αστική τάξη σε μια νέα κατάσταση, την κοινωνικοποίηση της παραγωγής, η ιδιοποίηση του -πολύ μεγαλύτερου- κέρδους παραμένει ατομική.
Για να γίνει όμως εντελώς κατανοητός ο ιμπεριαλισμός και η ύπαρξη του στη σύγχρονη πραγματικότητα σημαντικό είναι να παραθέσουμε συνοπτικά τα 5 κύρια γνωρίσματα του όπως τα περιέγραψε ο Λένιν.
- Η ογκώδης συγκέντρωση παραγωγής και κεφαλαίου η οποία οδηγεί στο σχηματισμό των μονοπωλίων και όπως περιεγράφηκε πριν, χάραξε την Ιστορική πορεία του καπιταλιστικού συστήματος προς το ιμπεριαλιστικό του στάδιο.
- Η συγχώνευση της βιομηχανικής και τραπεζιτικής ελίτ η οποία οδηγεί στην δημιουργία του χρηματιστικού κεφαλαίου κάθε χώρας. Η συγχώνευση αυτή είναι εξόφθαλμη σε κάθε γωνιά του πλανήτη εφόσον τραπεζίτες, αστοί πολιτικοί και βιομήχανοι δύσκολα διακρίνονται στο κοινωνικό στερέωμα.
- Η εξαγωγή κεφαλαίου σε ρυθμούς ίσως πιο έντονους ακόμα και από την εξαγωγή εμπορευμάτων. Πίσω από λέξεις όπως ‘’επενδύσεις’’ και ‘’αγορά μετοχών’’ τις οποίες πλασάρουν τα ΜΜΕ και οι αστικές δυνάμεις συχνά πυκνά, δεν κρύβεται τίποτα λιγότερο από ένα ακόμα γνώρισμα του σαπισμένου πλέον καπιταλισμού, του ιμπεριαλισμού όπου το χρήμα από ανταλλακτική αξία έγινε εμπόρευμα.
- Συγκρότηση πολυεθνικών οι οποίες μοιράζουν αναμεταξύ τους τον κόσμο και τις παγκόσμιες αγορές. Πληθώρα παραδειγμάτων διάσημων και μη πολυεθνικών. Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι οι φαρμακευτικές και ο τρόπος με τον οποίο εξήγαγαν το εμβόλιο μοιράζοντας τις αγορές.
- Εδαφικό μοίρασμα. Οι πολυεθνικές και τα μονοπώλια μέσω των εκτελεστικών τους επιτροπών, δηλαδή τις αστικές κυβερνήσεις των εκάστοτε κρατών, προβαίνουν και στο εδαφικό μοίρασμα των αγορών των διάφορων χωρών. Ένα μοίρασμα το οποίο τις πλείστες φορές γίνεται βίαια λόγω του ότι οι κεφαλαιοκρατικές ενώσεις έχοντας ως χαρακτηριστικό την κερδοσκοπική αδηφαγία επιζητούν συνεχώς νέες αγορές και νέα κέρδη, με αποτέλεσμα την αναμεταξύ τους σύγκρουση η οποία μέσω των χωρών εκφράζεται με στρατιωτικούς όρους. Αυτό το γνώρισμα του Ιμπεριαλισμού είναι από τα πλέον σημαντικά και δίνει απαντήσεις σε όσους αδυνατούσαν μέχρι τώρα να συνδέσουν το πέρασμα του καπιταλισμού στον ιμπεριαλισμό, με τους πολέμους των τελευταίων δεκαετιών.
Κάπως έτσι λοιπόν, αντιλαμβανόμαστε πόσο εύστοχος ήταν ο ποιητής όταν έγραφε πως ‘’σκοτώνονται οι Λαοί για του αφέντη το φαΐ’’(εκτενής ανάλυση του συγκεκριμένου ποιήματος/τραγουδιού στην «Ν» Φεβρουαρίου 2022) . Την ίδια στιγμή είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε πως όπου πόλεμος, πίσω από τα πατριωτικά αισθήματα, τις σημαίες και τα εθνικά συμφέροντα εκείνης ή της άλλης πλευράς δεν βρίσκεται τίποτα άλλο παρά η βαρβαρότητα του ιμπεριαλισμού και η δίψα της αστικής τάξης για κέρδος. Η Λενινιστική ανάλυση του Ιμπεριαλισμού, δεν έγινε απλά από ακαδημαϊκό ενδιαφέρον ούτε έγινε για να μας κάνει να νιώθουμε μικροί και αδύναμοι απέναντι στην ισχύ των ιμπεριαλιστών.
Αντίθετα είναι ένα από τα πλέον σημαντικά όπλα με τα οποία η εργατική τάξη οφείλει να είναι εφοδιασμένη απέναντι στον ταξικό της εχθρό ο οποίος είναι και εχθρός του ανθρώπου συνολικά: Τον καπιταλισμό. Και ας μην ξεχνάμε πως ο Λένιν σημείωνε πάντα στις αναλύσεις του ότι ο Ιμπεριαλισμός εκτός από το πιο βάρβαρο και σκληρό στάδιο του καπιταλισμού, είναι και το τελευταίο του. Από εκεί και πέραν είναι δουλειά στα χέρια της εργατικής τάξης, με την συνειδητή της πάλη να θέσει σε κίνηση το προτσές της Ιστορίας και να εκπληρώσει το νομοτελειακό της καθήκον: Την κατάργηση του σάπιας καπιταλιστικής κοινωνίας και τη μετάβαση στην ανθρώπινη σοσιαλιστική κοινωνία. Την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και την έφοδο στους ουρανούς.
Παναγιώτης Γεωργίου
Τ.Ο. ΕΔΟΝ
Ην. Βασιλείου
Βιβλιοπροτάσεις:
Για τον πόλεμο και τη σοσιαλιστική επανάσταση
Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού
Για τους δίκαιους και άδικους πολέμους