Το μόρφωμα της Χρυσής Αυγής αποτελεί μελέτη περίπτωσης ακροδεξιού κόμματος το οποίο κατηγορήθηκε επίσημα ως εγκληματική οργάνωση έπειτα από δικαστική διαδικασία. Εξεταζόμενη περίπτωση (critical case-study) (Bryman 2012) αποτελεί η Δίκη της Χρυσής Αυγής και πιο συγκεκριμένα οι απολογίες του ηγετικού πυρήνα της οργάνωσης. Σκοπός της έρευνας είναι η εξέταση της διαδικασίας ώστε να προβληθούν συνέχειες και ασυνέχειες αναφορικά με τα οργανωτικά χαρακτηριστικά της Χρυσής Αυγής και πώς αυτά αναδιαμορφώνονται σε οριακές καταστάσεις, όπως είναι μια ποινική δίκη που αφορά ένα πολιτικό κόμμα. Η κωδικοποίηση της πραγματικότητας με τη χρήση διαφορετικών μέσων (π.χ. λέξεις, φράσεις, εικόνες, λεζάντες, ειδησεογραφικός λόγος, συνθήματα, πολιτικός λόγος) (Κουντούρη 2015) ονομάζεται πλαισίωση (frame analysis) και αποτέλεσε το μεθοδολογικό εργαλείο της έρευνας. Έτσι, από την κωδικοποίηση της βάσης δεδομένων προέκυψαν τέσσερις θεματικές κατηγορίες: (1) Μέλη, (2) Ιεραρχία – Δομή, (3) Καταστατικό, (4) Ιδεολογία.
Η οργανωτική φυσιογνωμία της οργάνωσης επιβεβαιώνει πως η δράση της αποκτά διπλή διάσταση και λειτούργησε σε δύο επίπεδα, πολιτικά και παραστρατιωτικά.
Μέλη
Μέλη ενός μορφώματος όπως η Χρυσή Αυγή λειτουργούν ως εντολοδόχοι, εφαρμοστές της αυστηρής πίστης στην ιδεολογία και την ιεραρχία. Στην προκειμένη η άσκηση οργανωμένης και συστηματικής βίας από τα μέλη επιβεβαιώνει την ύπαρξη εγκληματικής οργάνωσης και την ‘επιδίωξη πολιτικού οφέλους με τη χρήση βίας’. Έτσι, η δημιουργία μιας μεγάλης συζήτησης γύρω από την ύπαρξη μελών αποτελεί σημείο καθοριστικό για τη Χρυσή Αυγή εφόσον μέσω του ξεκαθαρίσματος αυτής της έννοιας αυτομάτως διαχωρίζονται οι αξιόποινες πράξεις από την ηγεσία (Καμπαγιάννης, 2020: 95).
Ιεραρχία – Δομή
Κατά την απολογητική διαδικασία οι ερωτήσεις αφορούσαν κυρίως την ύπαρξη Πολιτικού Συμβουλίου, Στρατιωτικής Δομής ή Οργάνωσης, Τάγματα Εφόδου, Κεντρική Επιτροπή, Τοπικές, Ομάδες Κρούσης και Γραφείο Αναφορών. Το ίδιο το προεδρείο της Δίκης προσαρμόζει τις ερωτήσεις στο διττό χαρακτήρα της Χρυσής Αυγής. Οι ερωτήσεις από μόνες τους διακρίνονται σε εκείνες που υπονοούν μια εγκληματική οργανωτική δομή και σε εκείνες που αναφέρονται σε σώματα τα οποία κάθε πολιτικό κόμμα ή/και οργάνωση θα μπορούσε να συμπεριλάβει στη δομή του. Ως εκ τούτου, ερωτήσεις σχετικές με Τάγματα Εφόδου, Στρατιωτική Δομή/Οργάνωση, Ομάδες Κρούσης, Γραφείο Αναφορών, συγκεκριμένη ενδυμασία, είναι αυτές που παραπέμπουν σε παραστρατιωτικού τύπου οργανώσεις.
Καταστατικό
Στο δικαστήριο προσκομίζεται έγγραφο στο οποίο παρουσιάζονται δύο οργανωτικές αρχές της Χρυσής Αυγής, (α) «Χρυσή Αυγή» και (β) «Λαϊκός Σύνδεσμος». Ζητήματα ιδεολογίας, στελεχών και μελών αφορούν το κομμάτι «Χρυσή Αυγή». Ενώ, ζητήματα πολιτικής δραστηριότητας, διοικήσεως, διεθνών σχέσεων, πολιτικής οργάνωσης, πολιτικής προπαγάνδας, νεολαιίστικο κομμάτι όπως κι ο συντονισμός της πολιτικής δράσης, εμπίπτουν στο κεφάλαιο του «Λαϊκού Συνδέσμου». Αυτά τα στοιχεία συγκροτούν τα συμπαγή οργανωτικά χαρακτηριστικά της οργάνωσης. Η Χρυσή Αυγή αποτελεί κυρίως οργάνωση προσωποκεντρικού χαρακτήρα με «χαρισματικά» στοιχεία στο πρόσωπο του αρχηγού, καθώς φάνηκε πως τόσο εσωκομματικά όσο και δημαγωγικά, ο αρχηγός, ήταν μια καθοριστική μορφή («η αρχή του αρχηγού» - “Führerprinzip”) (Γεωργιάδου 2012). Ο αρχηγός δεν βαδίζει παράλληλα με τα μέλη, αλλά ούτε και προηγείται αυτών. Ο Αρχηγός είναι υπεράνω όλων των μελών και όλων των οργανωτικών σωμάτων. Η επαφή και η εμπιστοσύνη που χρήζει κάποιο στέλεχος απ’ τον αρχηγό λειτουργεί ως κριτήριο στελέχωσης της οργάνωσης σε κομβικά όργανα.
Ιδεολογία
Η συζήτηση γύρω από το ζήτημα της ιδεολογίας της Χρυσής Αυγής αναπτύχθηκε προφανώς σε διαστάσεις όπως η Εθνικοσοσιαλιστική ταυτότητα του κόμματος, η χρήση των συμβόλων, των ναζιστικών χαιρετισμών, η αρχή υπακοής στον αρχηγό, οι ορκωμοσίες των μελών, η πειθαρχία που διέπει την οργάνωση αλλά και οι απόψεις των στελεχών αναφορικά με μετανάστες, Ρομά και τη χαρακτηριστική ενδυμασία που παρουσίαζαν σε εκδηλώσεις κτλ. Οι Χρυσαυγίτες κατηγορούμενοι δημιούργησαν ένα πλέγμα γύρω από το δημοκρατικό δικαίωμα της έκφρασης καθότι η ηγεσία επικαλείτο κυρίως την ελευθερία του λόγου.
Συμπεράσματα
Η απολογητική διαδικασία του ηγετικού πυρήνα
Η απολογητική διαδικασία της ηγεσίας σηματοδοτείται από ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η απολογία του αρχηγού είναι αυτή που έχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Προέκυψαν τρεις κατηγορίες, αυτή των μελών, αυτή της ηγεσίας και ως μια ξεχωριστή διάκριση ο Αρχηγός που φαίνεται πως ακολούθησε μια ξεχωριστή υπερασπιστική γραμμή αποκομμένος από τους υπόλοιπους συναγωνιστές του. Ο Ν. Μιχαλολιάκος σε μεγάλο μέρος της απολογίας του μετάφρασε πρακτικές και στοιχεία φασιστικής ρετσινιάς σε «μεμονωμένα περιστατικά». Η στάση του δημιούργησε μια συνθήκη «αιτιώδους απόδοσης», χαρακτηριστικό το οποίο αναλύεται στη βιβλιογραφία περί πλαισιώσεων και αφορά κυρίως τη συγκεκριμένη νοηματοδότηση σημείων αναφοράς μιας καθορισμένης συνθήκης. Όπως για παράδειγμα η στάση του σχετικά με τη δολοφονία του Π. Φύσσα. Για τον αρχηγό δεν ήταν μια πολιτική δολοφονία αλλά μια δολοφονία ενός ανθρώπου από έναν άλλο. Στην απολογία του ο αρχηγός συνέχιζε να ικανοποιεί παράλληλα τα «θέλω» του σκληρού ακροατηρίου υποστηρικτών της Χρυσής Αυγής.
Επιπροσθέτως, η χρήση της πλαισίωσης περί νομιμότητας δομήθηκε από κοινώς αποδεκτούς ορισμούς και θεσμούς οι οποίοι στα πλαίσια μιας κοινής και ευρύτερης λογικής αποδοχής είναι όροι άρρηκτα συνδεδεμένοι με νομιμοποιητικές αρχές. Παράδειγμα, η συχνή επίκληση στον «Άρειο Πάγο» και η σύγκριση με τη «Νέα Δημοκρατία». Τέτοια πλαίσια, δημιουργήθηκαν από την ηγεσία ώστε να σχηματιστεί η εντύπωση μιας πραγματικότητας η οποία χαίρει πλήρους νομιμότητας, όπως η στάση που διατηρούσε για αντιμετώπιση μεταναστών/προσφύγων. Η προσέγγιση αφορούσε μια «ηθική αξιολόγηση» (Baden 2015) εφόσον εκμεταλλεύτηκαν αξιώσεις που απολαμβάνουν πλήρη αποδοχή. Όσον αφορά ζητήματα ιδεολογίας, η δικαστική αίθουσα ανάγκασε, έστω λεκτικά, τον ηγετικό πυρήνα να αρνηθεί βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ακροδεξιάς.
Συνοψίζοντας, η έρευνα ασχολήθηκε με μοτίβα στις απολογίες της ηγεσίας. Αρχικά, υπήρξαν σε όλες τις απολογίες «ατομικά πλαίσια», στην καθεμία με διαφορετικό περιεχόμενο ανάλογα τη θεματική. Επίσης, επιχειρήθηκε να συγκροτηθεί μια κεντρική ιδέα πλαισίωσης (central organizing idea) των εγκληματικών πράξεων της οργάνωσης. Δημιουργήθηκε πλαίσιο «μεμονωμένων περιστατικών» που ουδεμία σχέση είχαν με την ιδεολογία και την ιεραρχία. Τέλος, η όλη καταδίωξη της οργάνωσης αιτιολογείται από συνωμοσιολογικά χαρακτηριστικά. Οι καταγγελίες και η «πολιτική δίωξη», σκοπό είχαν να μειώσουν, τη συνεχόμενη ανοδική πορεία της Χρυσής Αυγής. Τα στελέχη της Χρυσής Αυγής υποστηρίζοντας κάτι τέτοιο λειτούργησαν στρατηγικά (strategy frames) σκοπεύοντας να μετατοπίσουν τη συζήτηση από τις ποινικές ευθύνες της οργάνωσης σε μια εμμονή ορισμένων κύκλων να παύσουν τη δράση της.
Άντρεα Κώστα
Απόφοιτη Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών
Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας
Ειδίκευση Πολιτικών Επιστημών
Θεματική Ενότητα Πολιτική Κοινωνιολογία και Συγκριτική Πολιτική