Φέτος, συμπληρώνονται 65 ολόκληρα χρόνια από τότε που το ΑΚΕΛ αλλά και οι υπόλοιπες οργανώσεις του Λαϊκού κινήματος, πλην της ΠΕΟ, τέθηκαν εκτός νόμου. Η αντί-ιμπεριαλιστική και αντί-αποικιακή δράση του ΑΚΕΛ και της ΑΟΝ τα προηγούμενα χρόνια, αποτελούσαν «κίνδυνο» για τις Βρετανικές αρχές. Η 14η Δεκεμβρίου 1955 παραμένει στην ιστορία ως η μέρα που οι Βρετανοί Αποικιοκράτες και ο Κυβερνήτης Χάρντινγκ διατάζουν τη σύλληψη της ηγεσίας του ΑΚΕΛ και στελεχών του λαϊκού κινήματος. Η αποικιακή αστυνομία εισβάλει στα σπίτια των στελεχών του Κομμουνιστικού Κόμματος, μεταξύ αυτών και του τότε Γενικού Γραμματέα, Εζεκία Παπαϊωάννου. Έτσι, ολόκληρο το Λαϊκό Κίνημα, με διάταγμα του Κυβερνήτη Χάρντινγκ, τίθεται πλέον παράνομο και τα στελέχη οδηγούνται στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Πύλας και κάποιοι από αυτούς στις Κεντρικές Φυλακές. Εκτός νόμου επίσης τίθενται και η Ένωση Αγροτών Κύπρου (ΕΑΚ), η Παγκύπρια Οργάνωση Δημοκρατικών Γυναικών (ΠΟΔΓ) και η Ανορθωτική Οργάνωση Νεολαίας (ΑΟΝ). Ως συνεπακόλουθο των εξελίξεων, απαγορεύεται και η κυκλοφορία των εφημερίδων «Νέος Δημοκράτης», «Ανεξάρτητος», «Εμπρός», της Τουρκοκυπριακής Προοδευτικής εφημερίδας «Ινκιλαπψί» και «Θεωρητικού Δημοκράτη».
Τα χρόνια που ακολουθούν κρίνονται ως δύσκολα καθώς το Λαϊκό Κίνημα όφειλε απέναντι στην ιστορία του και τον κυπριακό εργαζόμενο λαό να ανασυγκροτηθεί και να συνεχίσει τον αντί–αποικιακό και αντί–ιμπεριαλιστικό αγώνα. Έτσι, η δράση στην παρανομία αποτελούσε την μόνη επιλογή. Όχι μόνο κατάφερε να ανασυγκροτηθεί χωρίς χρονοτριβές και ενδοιασμούς αλλά όρθωσε ψηλά τη σημαία του αγώνα για αυτοδιάθεση του νησιού. Τα λιγοστά στελέχη που κατάφεραν να διαφύγουν της σύλληψης μπήκαν μπροστά και οργανώθηκε ο παράνομος μηχανισμός του Κόμματος με στόχο την οργανωτική ανασυγκρότηση και την μαζικοποίηση των γραμμών της αριστεράς. Κατά την πρώτη περίοδο της παρανομίας οργανώθηκαν επίσης και οι αποδράσεις των ηγετικών στελεχών, αρχικά των Επαρχιακών Γρ., Κυριάκου Χρίστου και Παυλάκη Γεωργίου, αλλά και του ίδιου του Γ.Γ. Εζεκία Παπαϊωάννου. Οι αποδράσεις των ηγετικών στελεχών αποτέλεσαν το σημείο εκείνο όπου κίνησε ακόμη πιο έντονα τα νήματα της μαζικοποίησης των γραμμών του αγώνα και της διεκδίκησης στις ρίζες της αριστεράς. Αυτό αποτυπώνεται και στο ότι έπειτα από κάποιους μήνες απαγόρευσης της κυκλοφορίας του «Νέου Δημοκράτη», κυκλοφόρησε πλέον η «Χαραυγή» ως το νέο εκφραστικό όργανο του Κόμματος.
Ο ρόλος της Νεολαίας στα χρόνια της παρανομίας
Το 1955 αρχίζει ο ένοπλος αντιαποικιακός αγώνας, ο οποίος οδήγησε το Κυπριακό σε δύσβατους δρόμους και αδιέξοδο, όπως από την αρχή είχαν εκτιμήσει το ΑΚΕΛ και η ΑΟΝ. Η πλατιά απήχηση του ΑΚΕΛ στα λαϊκά στρώματα του νησιού δεν μπορούσε να μην συμπεριλαμβάνει και την αγωνιστικότητα της Κυπριακής Νεολαίας. Η ΑΟΝ πρωτοστατεί στον αντί–αποικιακό αγώνα οργανώνοντας και καθοδηγώντας τη νεολαία, αφήνοντας τη δική της σφραγίδα στον αγώνα αυτό. Η δυναμικότητα του νεολαιίστικου κινήματος επιβεβαιώνεται από τις αποφάσεις του 5ου Παγκύπριου Συνεδρίου κατά το οποίο εγκρίνονται οι κατευθυντήριες αγωνιστικές αποφάσεις με μοναδικό στόχο την εντατικοποίηση του μαζικού αντί–ιμπεριαλιστικού αγώνα με ειρηνικά μέσα. Έτσι, η ΑΟΝ πορεύεται μαζί με το ευρύτερο Λαϊκό Κίνημα σε διαδηλώσεις, κινητοποιήσεις και συλλαλητήρια μεγάλης έντασης και διάρκειας. Οι ΑΟΝίτες και οι ΑΟΝίτισσες αψηφούν κάθε καταστολή με τίμημα την ίδια τους τη ζωή. Την 27η Σεπτεμβρίου 1955, οι αποικιακές δυνάμεις ασφαλείας επιτίθενται κι έτσι ο ΑΟΝίτης Ανδρέας Γεωργίου θυσιάζεται για μια λεύτερη πατρίδα.
Η ΑΟΝ, ως αναπόσπαστο κομμάτι του ΑΚΕΛ, τίθεται στην παρανομία, ενώ συλλαμβάνεται η ηγεσία της οργάνωσης, ανάμεσα τους και ο τότε Γ.Γ. Μιχάλης Ολύμπιος. Ωστόσο, με φάρο τα πανανθρώπινα ιδανικά της αριστεράς, οι ΑΟΝίτες συνεχίζουν να δραστηριοποιούνται σε συνθήκες παρανομίας, όπως και το υπόλοιπο λαϊκό κίνημα. Με συνθήματα στους τοίχους, φυλλάδια σε γειτονιές, κινητοποιούν τη νεολαία σε παναπεργίες και άλλες μαζικές παλλαϊκές εκδηλώσεις του κυπριακού λαού. Η ΑΟΝ συμμετέχει ενεργά στις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας για τη σύλληψη και εξορία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, στις εκδηλώσεις του Ιουλίου και του Νοεμβρίου ενάντια στους νόμους προσωποκράτησης και έκτακτης ανάγκης. Δίνει μαζικό παρών στις διαμαρτυρίες κατά την επίσκεψη του Λόρδου Ράντκλιφ και αργότερα του Υπουργού Αποικιών Χέαρ. Συμμετέχει σε εκδηλώσεις για ενίσχυση της προσφυγής στον ΟΗΕ τον Δεκέμβρη του 1957 και στις ιστορικές διαδηλώσεις του Βαρωσιού, όταν αποικιακά στρατεύματα πυροβολούν και ρίχνουν νεκρό τον λαϊκό αγωνιστή Αργυρό Νικόλα από την Αφάνεια.
Σε συνθήκες αυστηρής παρανομίας, η ΑΟΝ παραμένει στην πρωτοπορία του αγώνα, πιστή στην εθνικό-απελευθερωτική, αντιιμπεριαλιστική πολιτική του λαού, ακολουθώντας πιστά τη ροή των μαζικών πολιτικών αγώνων. Εμψυχώνει και κινητοποιεί τη νεολαία ενάντια στην αποικιοκρατία, τόσο στα χρόνια πριν την παρανομία όσο και στα δίσεκτα χρόνια της παρανομίας, γράφοντας σελίδες ηρωισμού και αυτοθυσίας στην ιστορία του προοδευτικού νεολαιίστικου κινήματος της Κύπρου.
Ο αέναος δρόμος του αγώνα
Μετά τις Συμφωνίες Ζυρίχης–Λονδίνου κυριαρχεί η ανάγκη μιας μαζικής προοδευτικής οργάνωσης νεολαίας. Η μαζικότητα που επικρατούσε στις γραμμές του Νεολαιίστικου κινήματος έπρεπε να προσαρμοστεί σε νόμιμες συνθήκες ώστε να συνεχίσει τον αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλισμό, καθώς και να ενισχύσει την παρουσία της ως προς την επίλυση νέων κοινωνικών προβλημάτων που προέκυψαν, αλλά και ευρύτερα αγώνες για την ειρήνη και το σοσιαλισμό. Φάρος αυτών των αγώνων από τον Απρίλιο του 1959, η Ενιαία Δημοκρατική Οργάνωση Νεολαίας (ΕΔΟΝ).
Τόσο η ΑΟΝ-ΕΔΟΝ όσο και το ΚΚΚ-ΑΚΕΛ, στάθηκαν άξιοι καθοδηγητές του κυπριακού λαού τα δίσεκτα χρόνια της παρανομίας. Θα μπορούσε κανείς να πει πως το Λαϊκό Κίνημα εκείνα τα χρόνια λειτούργησε με απίστευτα αντανακλαστικά καθώς κατόρθωσε τόσο να ανασυγκροτηθεί όσο και να πρωτοστατήσει ενάντια στον αποικιακό ζυγό. Το Λαϊκό Κίνημα, μέχρι σήμερα, αποτελεί άξιο συνεχιστή, ενώ ιδιαίτερα καθοριστικό ρόλο κατέχει η ίδια η νεολαία ως άξιος κληρονόμος της αγωνιστικής ΑΟΝ.
•Άντρεα Κώστα
Υπεύθυνη Μορφωτικού Γραφείου ΕΔΟΝ Λεμεσού
