Απέχουμε κιόλας 106 χρόνια από το κοσμοϊστορικό γεγονός που συντάραξε συθέμελα την καπιταλιστική κυριαρχία και άλλαξε για πάντα τον ρου της ιστορίας του κόσμου. Οι εργάτες και αγρότες της καταπιεσμένης τσαρικής Ρωσίας ανέτρεψαν τον Τσάρο και πήραν στα χέρια τους την κρατική εξουσία, εγκαθιδρύοντας το πρώτο εργατικό κράτος στον κόσμο, θέτοντας τέρμα στην εκμετάλλευση των εργαζομένων, οι οποίοι πήραν για πρώτη φορά στα χέρια τους τα βασικά μέσα παραγωγής. Έτσι, παρά τις αντεπαναστατικές διεργασίες στα τέλη του περασμένου αιώνα με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, ο υπαρκτός σοσιαλισμός, παρά τα όποια λάθη, παραλήψεις και στρεβλώσεις υπήρξαν, μπορεί να περηφανευτεί για μια σειρά από επιτεύγματα και κατακτήσεις για τους εργαζομένους και κυρίως για την νεολαία.
Για να αντιληφθεί κανείς όμως το μέγεθος της επιτυχίας των χωρών την περίοδο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, πρέπει να έχει πλήρη αντίληψη των συνθηκών που είχε να αντιμετωπίσει το νεαρό εργατικό κράτος από τα πρώτα μόλις βήματα της ανάληψης της εξουσίας από τους εργάτες. Η Σοβιετική εξουσία παρέλαβε ένα διαλυμένο κράτος, εξερχόμενο από ένα τεράστιο και καταστροφικό ιμπεριαλιστικό πόλεμο, με το επίπεδο της οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης να βρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Παράλληλα, τα γειτονικά καπιταλιστικά κράτη έψαχναν με κάθε τρόπο να βρουν χαραμάδες στη σοσιαλιστική οικοδόμηση, έτσι ώστε να συντρίψουν την προσπάθεια και να εμποδίσουν το πρώτο εργατικό κράτος να οικοδομηθεί στα δικά του θεμέλια.
Απελευθέρωση της εργατικής δύναμης
Οι χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού κατάφεραν να κατοχυρώσουν στην πράξη το δικαίωμα στην εργασία, το οποίο υπήρχε στο σύνταγμα των σοσιαλιστικών κρατών και αποτελούσε αναφαίρετο κοινωνικό δικαίωμα. Έχοντας ως βασική αντίληψη ότι η εργασία καθορίζει τη ζωή και την ελευθερία του ανθρώπου, τα σοσιαλιστικά κράτη εξασφάλισαν για όλους τους εργαζόμενους δουλειά ανάλογα με την ειδικότητα τους και ίση αμοιβή για ίση εργασία, ανεξάρτητα από την καταγωγή και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.
Παράλληλα, οι σοβιετικές δημοκρατίες πέτυχαν ήδη από την δεκαετία του ΄30 την καθολική εξάλειψη της ανεργίας, κάτι που τα καπιταλιστικά κράτη σήμερα δεν μπορούν ούτε να διανοηθούν, ενώ καθώς η σοσιαλιστική οικοδόμηση προχωρούσε και η βιομηχανία αναπτυσσόταν ραγδαία, τα σοσιαλιστικά κράτη παρείχαν δωρεάν επιμόρφωση στους εργαζομένους για να μπορούν να ικανοποιηθούν οι ανάγκες σε συγκεκριμένες εξειδικεύσεις. Στην πορεία της προόδου των σοσιαλιστικών κρατών, κατοχυρώθηκε επίσης το δικαίωμα της επιλογής του επαγγέλματος με βάση την κλίση και τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα κάθε ατόμου, ενώ αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό και το σύστημα του επαγγελματικού προσανατολισμού, καθώς οι απαιτήσεις της παραγωγής αυξάνονταν και απαιτούσαν όλο και πιο ειδικευμένους εργάτες.
Αξίζει να αναφερθεί ότι η ΕΣΣΔ, ήδη από το 1956 αποφάσισε καθολικό πέρασμα στην πενθήμερη εξάωρη εργασία. Αποτέλεσμα ήταν κάθε εργάτης να απολαμβάνει 112 μέρες αργίας ανά έτος, ενώ είχε κατοχυρωμένες μέρες ανάπαυσης και εξασφαλισμένο ελεύθερο χρόνο πολύ περισσότερο από αντίστοιχους εργάτες στα καπιταλιστικά κράτη. Συνεπακόλουθο αυτών, ήταν ο κόσμος να στραφεί προς τον πολιτισμό, τον αθλητισμό, την αυτομόρφωση και έτσι ο κάθε άνθρωπος μπορούσε να αναπτυχθεί ελεύθερα και ολόπλευρα.
Πολύμορφη, πολυεπίπεδη και προοδευτική μόρφωση
Ριζικές ήταν επίσης οι αλλαγές που επέφεραν τα σοσιαλιστικά κράτη στον τομέα της μόρφωσης και της εκπαίδευσης των πολιτών. Το σοβιετικό κράτος είχε να αντιμετωπίσει την «επιδημία» του αναλφαβητισμού, με τα 4/5 περίπου του πληθυσμού να μην γνωρίζει στοιχειώδη γραφή και ανάγνωση, ενώ στις γυναίκες το ποσοστό ήταν πολύ υψηλότερο. Η σοβιετική κυβέρνηση κατάρτισε πρόγραμμα καταπολέμησης του αναλφαβητισμού και της αμορφωσιάς με εντυπωσιακά αποτελέσματα:
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ΄30, πέραν των 10 εκ. ενηλίκων έμαθαν γραφή και ανάγνωση. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ΄40 περισσότεροι από 50 εκ. ενήλικες φοιτούσαν στα σχολεία του σοβιετικού κράτους. Η συνεχής προσπάθεια της εργατικής κυβέρνησης οδήγησε το 1960 στο εντυπωσιακό ποσοστό, 99% των ατόμων άνω των επτά ετών να είναι εγγράμματοι. Το σοβιετικό κράτος κατόρθωσε να εξαλείψει οριστικά τον αναλφαβητισμό.
Παράλληλα, καθιερώθηκε η ενιαία δωρεάν πρωτοβάθμια εκπαίδευση με υποχρεωτικό χαρακτήρα, ανεξαρτήτως φύλου. Ήδη από το 1930 η εκπαίδευση ανεξαρτητοποιήθηκε από την επιρροή της εκκλησίας και κατοχυρώθηκε το δικαίωμα των εθνικοτήτων να φοιτούν στην μητρική τους γλώσσα.
Άλματα σημειώθηκαν και στην μέση και ανώτατη εκπαίδευση, αφού στόχος του σοβιετικού κράτους δεν ήταν απλά να παρέχει ένα βασικό επίπεδο δεξιοτήτων στους νέους, αλλά να μπορεί κάθε νέος και νέα να επιλέξει μέχρι που θα φτάσει ακαδημαϊκά, με βάση την κλίση, το ταλέντο και τα ενδιαφέροντά του. Έτσι, συνολικά περισσότερα από 135 εκ. άνθρωποι απέκτησαν μέση εκπαίδευση στα χιλιάδες ιδρύματα της χώρας, ενώ 20 και πλέον εκατομμύρια νέοι κατάφεραν να αποκτήσουν τίτλους ανώτατης εκπαίδευσης στα πανεπιστήμια που ιδρύθηκαν στην ΕΣΣΔ.
Στόχος του σοσιαλιστικού κράτους ήταν η καθιέρωση ενός προοδευτικού, ενιαίου πολυτεχνικού σχολείου που θα έδινε στους νέους ευκαιρίες να αποκτήσουν γνώσεις και να αναπτυχθούν ολόπλευρα, σε αντίθεση με την μορφή εκπαίδευσης που υπάρχει στα καπιταλιστικά κράτη, όπου οι στόχοι της εκπαίδευσης ήταν και είναι εντελώς διαφορετικοί.
«Ελευθέρωσαν τον άνθρωπο, τις τέχνες και την ποίηση...»
Στα σοσιαλιστικά κράτη δεν θα μπορούσε να μην σημειωθεί κατακόρυφη άνοδος του πολιτιστικού επιπέδου του λαού. Για πρώτη φορά το σύνολο των πολιτιστικών επιτευγμάτων έγινε κτήμα των εργαζομένων και έτσι, στις χώρες του σοσιαλισμού, αυξανόταν συνεχώς το πνευματικό δυναμικό. Ταυτόχρονα, η ενδυνάμωση των πανανθρώπινων αξιών της ελευθερίας και της δικαιοσύνης που πηγάζουν μέσα από τον πολιτισμό, κατακτούσαν τις συνειδήσεις όλο και περισσότερων νέων.
Η σοσιαλιστική κοινότητα έφερε τομές στον τομέα του πολιτισμού: προστάτευσε τα μνημεία και τους χώρους πολιτισμικής αξίας και έδωσε πρόσβαση στο λαό, ενώ από το 1953 υπήρχαν στην ΕΣΣΔ πάνω από 54.000 λέσχες για την υγιή απασχόληση των νέων. Ταυτόχρονα, μέλημα ήταν η επαφή του λαού με την τέχνη σε όλες της τις μορφές. Έτσι, οι εργαζόμενοι απέκτησαν πρόσβαση σε μουσεία και εκθέσεις τέχνης, ενώ ο αριθμός των κινηματογράφων, κινητών και ακίνητων σε λέσχες και αλλού, ξεπέρασε τις 30.000 μέχρι το 1933. Το γεγονός αυτό παρείχε το δικαίωμα στους εργαζόμενους να ψυχαγωγηθούν ποιοτικά και να γνωρίσουν μορφές διασκέδασης που πριν τη σοσιαλιστική επανάσταση, ο εργαζόμενος στην τσαρική Ρωσία δεν μπορούσε να φανταστεί ότι θα είχε την ευκαιρία να απολαύσει.
Καθολική κοινωνική ασφάλιση
Αξιοθαύμαστα μπορούν επίσης να χαρακτηριστούν τα επιτεύγματα των σοσιαλιστικών χωρών στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης. Η παροχή δημόσιας, καθολικής κοινωνικής ασφάλισης για όλους τους εργαζόμενους, αποτελούσε βασικό συστατικό στοιχείο των σοσιαλιστικών κρατών.
Όλοι οι εργάτες απολάμβαναν δωρεάν ιατρική και νοσοκομειακή περίθαλψη από τα πρώτα χρόνια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, κάτι που οι εργαζόμενοι σήμερα σε χώρες της Δύσης, δυστυχώς δεν μπορούν να απολαύσουν. Ταυτόχρονα, εξασφαλίστηκε η ευημερία των εργατών στα γηρατειά τους ή σε περίπτωση απώλειας της σωματικής τους ικανότητας από την πρώτη περίοδο μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση.
Επιπλέον, τα κράτη της ΕΣΣΔ δημιούργησαν ένα ενιαίο σύστημα συνταξιοδότησης με χαμηλό συντάξιμο όριο ηλικίας: οι γυναίκες συνταξιοδοτούνταν στα 55 χρόνια και οι άνdρες στα 60, με το όριο ηλικίας να μειωνόταν περισσότερο σε συγκεκριμένους τομείς της βιομηχανίας με δύσκολες συνθήκες εργασίας. Αυτό μάλιστα, λάμβανε χώρα σε ένα σύστημα όπου οι εργαζόμενοι ήταν οριστικά απαλλαγμένοι από τη συνδρομή στο ταμείο κοινωνικής ασφάλισης, αφού η συνδρομή γινόταν από το ίδιο το κράτος, τα ιδρύματα και τις επιχειρήσεις.
Το καθολικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, παρείχε επίσης δυνατότητες μετεκπαίδευσης και κατάρτισης σε άτομα με αναπηρίες, δικαίωμα φροντίδας ηλικιωμένων και ανάπηρων που δεν μπορούσαν να φροντίσουν τους εαυτούς τους, καθώς επίσης και δυνατότητες θεραπείας σε σανατόρια και λουτροπόλεις.
Φτηνή στέγη για ΟΛΟΥΣ!
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν τα επιτεύγματα του σοσιαλισμού και στο οξυμένο, σήμερα, πρόβλημα παροχής στέγης. Στις μέρες μας η απόκτηση στέγης για εργαζόμενους και νεαρά άτομα που τώρα ξεκινούν τη ζωή τους, μπορεί να χαρακτηριστεί ουτοπικό σενάριο.
Το νεαρό σοσιαλιστικό κράτος κληρονόμησε από τη τσαρική Ρωσία γη, στην οποία το 80% της κατοικήσιμης έκτασης καλυπτόταν από μονώροφες παράγκες χωρίς καμία άνεση για τους εργάτες. Το γεγονός που καταγράφεται παραστατικά από τους αριθμούς: μόνο το 9% των κατοικιών είχαν νερό, 2% πρόσβαση σε υπονόμους, 1% κεντρική θέρμανση και 5% ηλεκτρικό ρεύμα.
Έχοντας ως βασική κατεύθυνση ότι το στεγαστικό δεν πρέπει να εξαρτάται από το οικονομικό επίπεδο των ανθρώπων, η ΕΣΣΔ εγκαινίασε βιομηχανικές μεθόδους που εξασφάλιζαν την παράδοση περισσότερων από 2 εκ. άνετων διαμερισμάτων τον χρόνο, αριθμός πολύ μεγαλύτερος των αντίστοιχων δυτικών κρατών.
Παράλληλα, η ΕΣΣΔ πέραν από την παροχή στέγης στους εργαζόμενους, στόχευε στη διαρκή βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και έτσι πέτυχε την βελτίωση των συνθηκών διαμονής σε πιο πολλά από 11 εκ. διαμερίσματα κάθε χρόνο. Μέχρι το 1980 οι εργατικές κατοικίες ήταν κατά 89% εξασφαλισμένες με υδραυλικές εγκαταστάσεις, κατά 86% με κεντρική θέρμανση, 87% με αποχέτευση, 55% με ζεστό νερό και 79% με φυσικό αέριο. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι το ενοίκιο για στέγη παρέμεινε σταθερό στις τιμές του 1928 μέχρι και την δεκαετία τoυ ΄90 και αποτελούσε μόλις το 3% του οικογενειακού προϋπολογισμού.
Στο επίκεντρο ο άνθρωπος και οι ανάγκες του
Συμπερασματικά, ο σοσιαλισμός όπως εφαρμόστηκε για 70 και πλέον χρόνια στην ΕΣΣΔ και άλλα ευρωπαϊκά κράτη, παρά τα όποια λάθη και στρεβλώσεις, σημείωσε εξαιρετικά επιτεύγματα και άλματα προόδου, σε όλους σχεδόν τους τομείς της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής των εργατών.
Η απελευθέρωση του λαού από την εκμετάλλευση και την καταπίεση, οδήγησε το σοβιετικό κράτος, παρά τις όποιες πιέσεις δεχόταν, να δημιουργήσει ένα ισχυρό μοντέλο με παροχές για τους εργαζόμενους, οι οποίες οδήγησαν στην ραγδαία αύξηση της ποιότητας του βιοτικού επιπέδου του λαού.
Τα επιτεύγματα του σοσιαλισμού δεν μπορούν να παραγραφούν, όση λάσπη και αν ρίξουν οι πολέμιοι του, όσες μεθόδους προπαγάνδας επιστρατεύσουν οι εκμεταλλευτές στα κράτη της Δύσης. Το πρώτο εργατικό κράτος στον κόσμο και τα άλλα κράτη της σοσιαλιστικής κοινότητας, πέτυχαν σε λίγες δεκαετίες όσα δεν κατάφερε να πετύχει ο καπιταλισμός εδώ και πέντε αιώνες. Αυτό, γιατί στο επίκεντρο των προτεραιοτήτων του κράτους τέθηκε ο άνθρωπος και οι ανάγκες του, με τον αγώνα να δίνεται σε όλα τα επίπεδα, για να μπορέσει ο εργαζόμενος να απολαμβάνει όσα του στερούν οι εκμεταλλευτές του.
Τα όσα πέτυχε η σοσιαλιστική οικοδόμηση, παρά την επικράτηση των αντεπαναστατών στα τέλη του 20ού αιώνα, αποτελούν φάρο για τους εργαζόμενους σε όλο τον κόσμο, δείχνοντας τον δρόμο: το μέλλον της ανθρωπότητας δεν μπορεί να είναι ο καπιταλισμός, αλλά η ποιοτικά ανώτερη κοινωνία του σοσιαλισμού.
Γρηγόρης Γρηγορίου
Μέλος Κ.Σ. ΕΔΟΝ