Ομιλία Άριστου Δαμιανού, Βουλευτή ΑΚΕΛ – Αριστερά – Νέες Δυνάμεις στα πλαίσια του Κεφαλαίου Δ΄ με θέμα «Το πόρισμα της μονομελούς ερευνητικής επιτροπής για τη διεξαγωγή έρευνας σχετικά με την έκρηξη που επισυνέβη την 11η Ιουλίου 2011 στη ναυτική βάση «Ευάγγελος Φλωράκης» στο Μαρί»
Βουλή των Αντιπροσώπων, 4 Νοεμβρίου 2011
Εισαγωγικά σχόλια
Κύριε Πρόεδρε,
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,
Διότι αν υπάρχει μια διπλή παράπλευρη απώλεια, ως αποτέλεσμα του τραγικού συμβάντος και των οδυνηρών συνεπειών του, αυτή είναι η εν μέρει διάρρηξη του κοινωνικού ιστού αλλά και ο ευτελισμός του δημόσιου λόγου. Τέτοια ήταν η ένταση, η φρασεολογία και το περιεχόμενο της δημόσιας συζήτησης, που θύμιζε άλλες εποχές. Και δυστυχώς, δεν άφησε ανεπηρέαστη την κοινή γνώμη και την πλειοψηφία των πολιτών. Υπενθυμίζω μόνο συνθήματα όπως «Χριστόφια, Προδότη, Καταδότη», «Να πεθάνει ο Χριστόφιας» (που ακουόταν από αγανακτισμένους, από ένστολους μελανοχίτωνες και από οργανωμένους οπαδούς), «Από το Κελλάκι στο Κελί», «Καρογιάν είσαι συνυπεύθυνος», «Δεν θα περάσει ο φασισμός», «Πρόβατα ξυπνάτε» (με παρόντα βουλευτή), «Χριστόφια ψόφα» κ.α.
Επομένως, αν υπάρχει κάτι που πρέπει να μάς απασχολήσει, είναι η υποχρέωση να εργαστούμε για την επούλωση πληγών μέσα στην κοινωνία και για την αποκατάσταση της ηρεμίας και ενός ελάχιστου πολιτικού ήθους και πολιτισμού.
Κύριε Πρόεδρε,
Δεν χρειάζονται ιδιαίτερες νομικές γνώσεις για να γίνει κατανοητή μια απλή πραγματικότητα. Πως σε μια ευνομούμενη Πολιτεία (και η Κυπριακή Δημοκρατία ήταν και είναι τέτοια, με εξαίρεση την αλήστου μνήμης πραξικοπηματική περίοδο) υπάρχει Σύνταγμα, υπάρχουν Νόμοι, υπάρχουν ξεχωριστές εξουσίες με διακριτούς ρόλους και ασφαλώς συντεταγμένα όργανα, τμήματα και υπηρεσίες, με καθ’ ύλην αρμοδιότητες.
Όταν λοιπόν κατά τρόπο ατεκμηρίωτο το Πόρισμα εντοπίζει προσωπική ευθύνη στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για τον τρόπο φύλαξης στρατιωτικού υλικού, τότε αποτυγχάνει ακριβώς να δει αυτή την απλή πραγματικότητα. Ότι η φύλαξη στρατιωτικού υλικού (ανεξαρτήτως συνθηκών και προέλευσης) ανήκει κατά νόμο στην Εθνική Φρουρά. Πόσο μάλλον που στο ίδιο το Πόρισμα υπάρχουν τεκμήρια για αυτήν την πραγματικότητα. Όπως για παράδειγμα η ανταλλαγή επιστολών που το επιβεβαιώνει μεταξύ της Διευθύντριας του Τμήματος Τελωνείων και του Γενικού Εισαγγελέα. Όπως η σωρεία ενεργειών του ΓΕΕΦ και της ΕΦ, που καταγράφονται στο Πόρισμα και που υποδηλούν γνώση της ευθύνης που είχαν αναλάβει ως καθ’ ύλην αρμόδιοι. Ακόμα και χρέωση του υλικού σε ανώτερου βαθμού αξιωματικό της ΕΦ καταγράφεται στο Πόρισμα.
Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων που ακολούθησαν τη δημοσιοποίηση του Πορίσματος, πλείστες τόσες φορές αναγνωρίσαμε τη νομική επάρκεια και το έγκριτο του κ. Πολυβίου. Κάτι που πράτταμε από την πρώτη στιγμή του διορισμού του, σε αντιδιαστολή με πλειάδα πολιτικών προσώπων και νομικών που άφηναν αιχμές και υπονοούμενα. Το ίδιο κάνουμε και σήμερα. Είναι γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο που η αναμονή ενός τεκμηριωμένου πορίσματος -από έναν έγκριτο και έμπειρο νομικό- κατέληξε σε απογοήτευση. Όχι μόνο για το περιεχόμενο του. Αλλά πρωτίστως για το γεγονός ότι ενώ αναμέναμε και απαιτούσαμε πλήρη διαλεύκανση των συνθηκών του τραγικού συμβάντος, μέσα από τεκμηριωμένα συμπεράσματα, το αποτέλεσμα ήταν κατώτερο των δυνατοτήτων αλλά και των περιστάσεων.
Προτού σταχυολογήσω μερικά μόνο παραδείγματα που ενισχύουν αυτή μας τη διαπίστωση, θέλω να σταθώ σε ένα και μόνο χαρακτηριστικό στοιχείο. Ποια ήταν η κατάληξη της μακράς δημοσιογραφικής διάσκεψης του κ. Πολυβίου; Η απαίτηση όπως ο Γενικός Εισαγγελέας διερευνήσει του πάντες –μηδενός εξαιρουμένου- για την ενδεχόμενη διάπραξη ποινικών αδικημάτων. Μπορούσε να διερευνηθεί ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας για ποινικά αδικήματα πέραν των προνοιών του άρθρου 45 του Συντάγματος, που αφορούν εσχάτη προδοσία, ηθική αισχρότητα, ατιμωτική συμπεριφορά; Δηλαδή για ανθρωποκτονία ή πρόκληση θανάτου από αμέλεια; Ασφαλώς όχι. Ε, τότε γιατί το ζήτησε ο κ. Πολυβίου; Εξάλλου σίγουρα γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει ότι νομικά δεν υπήρχε υπόβαθρο για το αίτημά του. Όπως εύγλωττα τέθηκε από το Γενικό Εισαγγελέα, «αν υποβαλλόταν τέτοιο αίτημα, το Ανώτατο [Δικαστήριο] δεν θα είχε πολλή δυσκολία να το απορρίψει».
Μέσα από τη δική μας μελέτη κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, εντοπίζονται ελλείμματα και αδυναμίες στο Πόρισμα. Επειδή όμως στόχος μας σε αυτήν τη συζήτηση δεν πρέπει να είναι μόνο η αξιολόγηση του Πορίσματος αλλά κυρίως η διαχείριση των επόμενων κρίσιμων εβδομάδων και μηνών, μαζί ασφαλώς με τη συνέχιση ενός συλλογικού προβληματισμού για την ακύρωση παγιωμένων νοοτροπιών και γραφειοκρατικών διαδικασιών προς αποφυγή ανάλογων συμβάντων στο μέλλον, θα σταθώ σε μερικά μόνο παραδείγματα προς επιβεβαίωση της θέσης μας, αφού πρώτα οριοθετήσουμε χρονικά τα γεγονότα που είχαν ως κατάληξη το τραγικό συμβάν.
Από τη νηοψία στην εκφόρτωση και από τη δήμευση στην αποθήκευση
Η πρώτη περίοδος αφορά τα πολιτικο-διπλωματικά γεγονότα που οδήγησαν στην απόφαση της κυβέρνησης για εκφόρτωση του φορτίου του Monchegorsk. Ως γνωστό, κατόπιν έντονων διεργασιών, με την παρέμβαση ισχυρών κρατών όπως είναι οι ΗΠΑ, η Κυπριακή Δημοκρατία, εφαρμόζοντας τα Ψηφίσματα 1747 του 2007 και 1803 του 2008 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, καθώς επίσης και την Κοινή Θέση 2007/246/ΚΕΠΠΑ του Συμβουλίου της ΕΕ, προχώρησε στην εκφόρτωση, κατάσχεση και δήμευση του φορτίου. Η απόφαση χαιρετίστηκε τότε από το διεθνή παράγοντα, από μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας και από πολιτικές δυνάμεις στην Κύπρο.
Στη συνέχεια, εκ των πραγμάτων προέκυψε θέμα αποθήκευσης. Όλη η προσφερθείσα μαρτυρία συνηγορεί υπέρ της θέσης ότι στη βάση εισηγήσεων επιτελών και της ηγεσίας της ΕΦ επιλέγηκε ως χώρος φύλαξης το Μαρί. Ο ακριβής χώρος εντός της Ναυτικής Βάσης, ο τρόπος στοίβαξης και φύλαξης ήταν αποκλειστικά έργο της ΕΦ. Όσες πολιτικο-διπλωματικές ενέργειες και αν υπήρξαν στο διάστημα από το Μάρτιο του 2009 μέχρι τις 4 Ιουλίου 2011 δεν αλλοίωσαν αυτό το γεγονός. Και υπάρχουν αναντίλεκτες μαρτυρίες για τούτο.
Για τον πλέον ουσιώδη χρόνο προ του τραγικού συμβάντος, από τις 4 μέχρι τις 11 Ιουλίου, θα αναφερθώ εκτενέστερα στη συνέχεια.
Το Πόρισμα
Κύριε Πρόεδρε,
Έχουν λεχθεί πάρα πολλά για το Πόρισμα της Μονομελούς Διερευνητικής Επιτροπής. Ποιο ήταν το ζητούμενο από τον κ. Πολυβίου; Να διερευνήσει στα πλαίσια των όρων εντολής και με βάση τη σχετική νομοθεσία και νομολογία τα αίτια και τα αιτιατά του τραγικού συμβάντος. Πάντοτε, όπως και ο ίδιος αναγνωρίζει, επικαλούμενος τη νομολογία του Ανωτάτου Δικαστηρίου, μέσα από ένα μή δεσμευτικό κείμενο, που όπως χαρακτηριστικά και προς πίστη του υπογραμμίζει, αποτελεί την προσωπική του γνώμη, για την οποία μπορεί να κριθεί. Και αν στα πλαίσια μιας σύγχρονης Πολιτείας οι πάντες είναι υπό κρίση, ακόμα και αποφάσεις Δικαστηρίων, ακόμα και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και βέβαια οι Βουλευτές, γιατί να αποτελεί εξαίρεση η υποκειμενική άποψη ενός ανθρώπου; Γιατί εκ των υστέρων να θεωρείται θέσφατο; Και υπενθυμίζω ότι τότε υπήρξαν έντονες δημόσιες αμφισβητήσεις για το πρόσωπο του κ. Πολυβίου αλλά και ενώπιον του -στα πλαίσια της Επιτροπής- αναφορές από δικηγόρο-ανώτατο στέλεχος κόμματος ότι «Η εμπλοκή σας στους τομείς που έχουν αναφερθεί δείχνει ότι η αντικειμενικότητα και αμεροληψία, η οποία θα πρέπει να σας συνοδεύει, ισούται με το μηδέν [...]». Ο δε σεβασμός μας προς την κοπιώδη εργασία που έγινε δεν εξυπακούει άκριτη αποδοχή και υιοθέτηση του περιεχομένου. Ενός περιεχομένου που βρίθει ανακριβειών, ατεκμηρίωτων συμπερασμάτων και δυστυχώς λανθασμένων νομικών ερμηνειών. Για το τί σημαίνει ευθύνη, πολιτική ευθύνη, αστική ευθύνη, ποινική ευθύνη και προσωπική ευθύνη. Και προχωρώ σε συγκεκριμένα παραδείγματα:
Από τη σελίδα 197 μέχρι και τη σελίδα 227 καταγράφεται λεπτομερώς το χρονικό της κρίσιμης βδομάδας 4 – 11 Ιουλίου 2011. Μεταξύ άλλων, σημειώνονται: (α) η επίσκεψη του εκλιπόντος Διοικητή της ΝΒΕΦ στο διογκωμένο εμπορευματοκιβώτιο, (β) η επίσκεψη του εκλιπόντος Διοικητή του Ναυτικού στον ίδιο χώρο, (γ) η σχετική ενημέρωση του Α/ΓΕΕΦ και ΥΠΑ/ΓΕΕΦ από υψηλόβαθμο αξιωματικό της ΕΦ, (δ) οι συζητήσεις μεταξύ ανώτερων και ανώτατων αξιωματικών στην ιεραρχία της ΕΦ ως προς το χειρισμό του προβληματικού εμπορευματοκιβωτίου, (ε) η επιθεώρηση των εμπορευματοκιβωτίων από Ομάδα Εμπειρογνωμόνων, (στ) οι αποφάσεις που λήφθηκαν, μεταξύ των οποίων και για κατάβρεξη, (ζ) η επίσκεψη του Α/ΓΕΕΦ στο χώρο, (η) η ετοιμασία έκθεσης αναφορικά με την κατάσταση και η πιθανή κατακράτησή της από τον Α/ΓΕΕΦ.
Σε κανένα σημείο δεν γίνεται αναφορά σε εμπλοκή, παρέμβαση, ενημέρωση, γνώση ή άλλως πως του ΠτΔ. Αντιθέτως αναφέρεται ότι η εν λόγω έκθεση έφτασε για πρώτη φορά στον ΥΠΑΜ μετά το τραγικό συμβάν. Και φυσικά ουδέποτε στον ΠτΔ, για τον οποίο με βάση διπλή μαρτυρία, ο ΥΠΑΜ απαιτούσε τεκμηριωμένη έκθεση για να τον ενημερώσει μετά την επιστροφή του από επίσημο ταξίδι στην Ουκρανία. Σε ένα τόσο κρίσιμο σημείο, η έλλειψη γνώσης του ΠτΔ δεν μπορεί να περνά απαρατήρητη από τον κ. Πολυβίου. Ούτε και μπορεί μια γενική και αόριστη αναφορά ότι «έπρεπε να γνωρίζει» τεκμηριώνει τη θέση του κ. Πολυβίου για προσωπική ευθύνη του Προέδρου για την έκρηξη.
Στη σελίδα 245 μέχρι και 247 αποτυπώνονται τα συμπεράσματα της «Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων από τις Βρετανικές Βάσεις». Μεταξύ άλλων καταλήγουν ότι: (α) «η μέθοδος αποθήκευσης των εκρηκτικών ήταν ένας από τους κύριους παράγοντες για την πρόκληση της καταστροφικής έκρηξης», και (β) «η έκρηξη προήλθε από την ανεπαρκή προστασία και αποθήκευση πυρομαχικών […]». Πώς καταλήγει να επιρρίπτει προσωπική ευθύνη για το τραγικό συμβάν στον ΠτΔ ο κ. Πολυβίου; Μήπως στοίβαξε ή φύλαττε τα υλικά ο Πρόεδρος; Μήπως ενημερώθηκε και επιθεώρησε το χώρο; Ή μήπως κατόρθωσε ο κ. Πολυβίου να στοιχειοθετήσει αιτιώδη συνάφεια (σύνδεση δηλ.) μεταξύ του γεγονότος της πολιτικής απόφασης για εκφόρτωση και δήμευση και του εγκληματικού τρόπου φύλαξης που οδήγησε στο τραγικό αποτέλεσμα; Ασφαλώς όχι. Μεσολάβησαν σωρεία γεγονότων, λαθών, πράξεων και παραλείψεων, στα οποία ουδεμία συμμετοχή, γνώση ή παρέμβαση είχε ο ΠτΔ.
Στη σελίδα 351 παρατίθεται μέρος πρακτικού που αναφέρει επί λέξει ότι «μετά από σειρά διεργασιών σε διπλωματικό και πολιτικό επίπεδο η Κυπριακή Κυβέρνηση έλαβε την απόφαση εκφόρτωσης και φύλαξης του υλικού αυτού σε κατάλληλους χώρους εντός της Ναυτικής Βάσης «Ευάγγελος Φλωράκης» στην περιοχή Μαρί […]». Αν τότε οι ειδικοί έκριναν ότι ήταν «κατάλληλοι οι χώροι» με βάση την τεχνογνωσία τους, τότε γιατί επιρρίπτονται ευθύνες στον ΠτΔ, για τη συναίνεση στην επιλογή του χώρου, μετά από υπόδειξη των αρμοδίων που κατονομάζονται κιόλας;
Στη σελίδα 444 σημειώνεται ότι ο Πρόεδρος γνώριζε ή έπρεπε να γνωρίζει, αναφερόμενος στην επικινδυνότητα (και προσθέτει «δεν έχω αμφιβολία ότι το γνώριζε» και «δεν είναι ανάγκη να έχει κάποιος πλήρη υποκειμενική γνώση»). Δύο τινά μπορεί να συμβαίνουν. Είτε γνώριζαν οι καθ’ ύλην αρμόδιοι της ΕΦ για το βαθμό επικινδυνότητας, ενημέρωσαν τον Υπουργό Άμυνας και αυτός με τη σειρά του τον Πρόεδρο και άρα όλοι φέρουν ευθύνη, είτε οι αρμόδιοι όντως ενημέρωσαν ότι πρόκειται για αδρανές υλικό και ανάλογα η ενημέρωση έφτασε μέχρι τον Πρόεδρο. Με βάση την ενώπιον του κ. Πολυβίου μαρτυρία, την οποία κατέγραψε αλλά παραγνώρισε, το δεύτερο έχει συμβεί. Εξάλλου, στο βαθμό που οι ειδικοί εντόπισαν –γενικά- επικινδυνότητα, λήφθηκε απόφαση για αφαίρεση και ξεχωριστή αποθήκευση των πυροσωλήνων. Πώς άλλως θα ερμηνευόταν και η γνωστή δήλωση του ΥΠΑΜ ότι μπορούν να τοποθετηθούν ακόμα και σε κατοικημένη περιοχή, παρά ως αποτέλεσμα λανθασμένης πληροφόρησης ή ελλιπούς γνώσης για τη σύνθεση του υλικού;
Στη σελίδα 445 ο κ. Πολυβίου απορρίπτει το λογικό διαχωρισμό μεταξύ της πολιτικής απόφασης για νηοψία, εκφόρτωση, κατάσχεση και δήμευση του φορτίου, με τον πρακτικό χειρισμό του τρόπου αποθήκευσης και φύλαξης, ο οποίος ανατέθηκε στην ΕΦ. Ο ίδιος ωστόσο ο κ. Πολυβίου, στη δική του λεπτομερή ανάλυση των χειρισμών στα πλαίσια του Πορίσματος προβαίνει ακριβώς στον ίδιο διαχωρισμό.
Να σημειωθεί ότι διεθνή νομικά συγγράμματα που αναλύουν τον όρο «πολιτική ευθύνη» προβαίνουν στην ίδια αυτή διάκριση. Μεταξύ πολιτικής απόφασης και πρακτικής εφαρμογής της από αρμόδιους υπηρεσιακούς. Ενδεικτικό είναι κείμενο συνταγματικού δικαίου του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, το οποίο, αναλύοντας την έννοια «προσωπική ευθύνη πολιτικών» αναφέρεται αφενός σε ζητήματα πολιτικής (policy issues) και σε ζητήματα επιχειρησιακά/πρακτικής εφαρμογής (operational/practical issues). Η ευθύνη για το πρώτο βαραίνει τους πολιτικούς, ενώ για το δεύτερο τους λειτουργούς/υπηρεσιακούς ή άλλους αρμόδιους τεχνοκράτες, οι οποίοι καλούνται να υλοποιήσουν έμπρακτα μια πολιτική απόφαση.
Η αποτυχία αναγνώρισης στο Πόρισμα του στοιχειώδους διαχωρισμού ανάμεσα στην πολιτική απόφαση για εκφόρτωση και δήμευση, για την οποία ο ΠτΔ ανάλαβε την πολιτική ευθύνη και στην αποθήκευση και τον τρόπο φύλαξης, που ήταν καθαρά πρακτική πτυχή και αρμοδιότητα, καθιστά το Πόρισμα ως προς τις ευθύνες του ΠτΔ διάτρητο. Είναι ένα πράγμα η πολιτική απόφαση, την οποία ο κ. Πολυβίου χαρακτήρισε ως ορθή και άλλο η ανάθεση υλοποίησης του πρακτικού μέρους σε καθ’ ύλην αρμόδιους. Το αποτέλεσμα της συλλογιστικής του κ. Πολυβίου θα οδηγούσε σε θεσμική στρέβλωση του ρόλου του εκάστοτε ΠτΔ. Ο κάθε Πρόεδρος, θα είχε προσωπική ευθύνη για κάθε λανθασμένη ή αμελή πρακτική υλοποίηση πολιτικών αποφάσεων. Από τη φύλαξη πυρομαχικών, μέχρι την κατασκευή δρόμων. Από τον ελλιπή μηχανικό έλεγχο ελικοπτέρων μέχρι την πλημμελή εφαρμογή κανόνων αεροπλοΐας. Από την κατασκευή φυλακών μέχρι τη δραπέτευση φυλακισμένων.
Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Ελληνικού Κέντρου Ελέγχου Όπλων ότι «αυτό που αφελώς μας λέει το πόρισμα είναι ότι κάθε φορά που γίνεται ένα έγκλημα την ευθύνη φέρει […] ο Πρόεδρος της χώρας επειδή είχε το γενικό πρόσταγμα». Για να καταλήξει ότι «το πόρισμα είναι πρωτοφανές για τα επιστημονικά χρονικά και απαράδεκτο».
Παράλληλα όπως σημειώνει ο Ευάγγελος Βενιζέλος, η πολιτική ευθύνη σταματά στο σημείο που θα υπάρξει ανάληψη της από την πολιτική ιεραρχία. Όπως για παράδειγμα από Υπουργό της κυβέρνησης, που στην προκείμενη περίπτωση, για λόγους πολιτικής ευθιξίας υπήρξαν παραιτήσεις.
Στη σελίδα 449 επαναλαμβάνεται ο ισχυρισμός ότι λόγω δεσμεύσεων προς τη Συρία, η κυβέρνηση δεν είχε πρόθεση να καταστρέψει το υλικό. Ουδεμία μαρτυρία δόθηκε που να τεκμηριώνει αυτό το αυθαίρετο εύρημα. Αντίθετα, απορρίπτει ή αμφισβητεί μαρτυρία του Διευθυντή του Διπλωματικού Γραφείου του Προέδρου της Δημοκρατίας ότι θεώρησε πως ο ΠτΔ συγκατάνευσε με εισήγησή του να συνεχίσει τις προσπάθειες με στόχο την καταστροφή του φορτίου. Ανάλογες μαρτυρίες δόθηκαν και από στελέχη της ΕΦ.
Στη σελίδα 455-456 ο κ. Πολυβίου προβαίνει σε εύρημα ότι η απόφαση για την επιλογή της Ναυτικής Βάσης Ευάγγελος Φλωράκης (ΝΒΕΦ) ανήκε στον ΠτΔ. Σωρεία μαρτυριών που τέθηκαν ενώπιον του και τις οποίες παραμερίζει προβαίνοντας ουσιαστικά σε αξιολόγηση μαρτυρίας, χωρίς ωστόσο να μπορεί να το πράξει, αφού σε τέτοιου είδους Επιτροπές δεν εφαρμόζονται ούτε οι κανόνες απόδειξης, ούτε η διαδικασία αντεξέτασης και επανεξέτασης μάρτυρα, αναφέρουν ότι η επιλογή έγινε από την ΕΦ. Ο ΠτΔ φυσιολογικά και στη βάση διαβεβαιώσεων που δόθηκαν για την ασφάλεια υιοθέτησε την άποψη των ειδικών.
Βασικό επιχείρημα που διατρέχει τη φιλοσοφία του Πορίσματος είναι η θέση του κ. Πολυβίου ότι επήλθε αυξημένη επικινδυνότητα του φορτίου λόγω της παρέλευσης του χρόνου, θέση που είναι ορθή. Και επικαλείται τους πολιτικο-διπλωματικούς χειρισμούς. Πλην όμως αποτυγχάνει να εξετάσει το ποιος είχε την ευθύνη να παρακολουθεί την επικινδυνότητα και να λαμβάνει μέτρα ένεκα της αύξησης της. Επικινδυνότητα που συνδέεται άμεσα, μεταξύ άλλων, με την παράλειψη, όπως ο ίδιος ο κ. Πολυβίου αναγνωρίζει, υπηρεσιακών και άλλων παραγόντων, Υπουργείων και της ΕΦ να ολοκληρώσουν την απόφαση για χημική ανάλυση του φορτίου, είτε στην Κύπρο είτε στο εξωτερικό.
Για να τεθεί διαφορετικά, έστω και αν χάρη συζήτησης γίνει αποδεκτό πως υπήρχαν λανθασμένοι πολιτικοί και διπλωματικοί χειρισμοί, επί μακρόν, αν ο τρόπος φύλαξης ήταν ο σωστός θα είχαμε έκρηξη; Ο ίδιος ο κ. Πολυβίου απαντά πως υπήρξαν μερικές ευκαιρίες να αποφευχθεί το μοιραίο. Προφανώς λοιπόν η απάντηση είναι όχι. Η έκρηξη και οι συνέπειές της, όπως καταμαρτυρούν οι ειδικοί που μετακλήθηκαν, οφείλεται σε πράξεις ή παραλείψεις που σχετίζονται με τον τρόπο συντήρησης, αποθήκευσης και φύλαξης του φορτίου. Και δυστυχώς, με την μη εφαρμογή πρωτοκόλλων και ρητών διαδικασιών, που αν εφαρμόζονταν –έστω και τη δωδεκάτη- θα είχαμε μόνο υλικές ζημιές. Όπως για παράδειγμα, η εκκένωση της Βάσης. Όπως για παράδειγμα η μη προσέγγιση πυροσβεστών πέραν μιας απόστασης ασφαλείας.
Πλημμελής διαδικασία
Πέντε στοιχεία συνηγορούν στο ότι η ακολουθητέα διαδικασία δεν διασφάλισε το στοιχείο της αμεροληψίας και αντικειμενικότητας.
Πρώτο, σε πλείστες των ερωτήσεων, έκδηλα πριν τον καταρτισμό του Πορίσματος, ο κ. Πολυβίου τοποθετείται ξεκάθαρα. Δηλαδή, πριν ακούσει ολόκληρη την προσφερόμενη μαρτυρία, είχε ήδη διαμορφωμένη, τελεσίδικη άποψη για τις ευθύνες.
Δεύτερο, δεν διασφάλισε κατά την παρουσία του ΠτΔ ενώπιον της Επιτροπής του συνθήκες ίσης μεταχείρισης. Ούτε το ευρύτερο περιβάλλον ήταν ανάλογο της ανάγκης για «δίκαιη δίκη» ή ακρόαση αλλά και για σεβασμό του θεσμού και του προσώπου του ΠτΔ. Ο Πρόεδρος προπηλακίστηκε, επιτράπηκε η πρόσθετη ψυχολογική πίεση με την ανάρτηση των φωτογραφιών των θυμάτων, ο κ. Πολυβίου επέτρεπε εμβόλιμες παρεμβάσεις τρίτων, περιλαμβανομένων δικηγόρων και εν γένει δεν έτυχε του δέοντα σεβασμού ο θεσμός του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Τρίτο, υπήρξε επιλεκτική κλήτευση μαρτύρων καθώς και επιλεκτική υιοθέτηση καταθέσεων. Για παράδειγμα, δεν κλήθηκαν τμήματα, αξιωματούχοι και υπηρεσίες που είχαν καλώς νοούμενη ανάμιξη με τη διαχείριση του φορτίου, όπως το Τμήμα Τελωνείων, ο Γενικός Εισαγγελέας κ.α. Ούτε κλήθηκαν για να ακουστούν αυτόπτες και αυτήκοοι μάρτυρες, περιλαμβανομένων κληρωτών, οι οποίοι διέψευδαν με δημόσιες δηλώσεις τους τον ισχυρισμό περί διαταγής εκκένωσης της Ναυτικής Βάσης. Αν δε ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα δημοσιεύματα που αφορούν την ποινική ανάκριση, με δεδομένο ότι ο κ. Πολυβίου είχε στην κατοχή του τη σχετική μαρτυρία που εξασφάλισε η Αστυνομία, τότε προκύπτει ξεκάθαρα η αντίφαση μεταξύ των ευρημάτων των ποινικών ανακριτών και εκείνων της Μονομελούς Επιτροπής.
Τέταρτο, η επιλογή της ανοικτής, δημόσιας ακρόασης που επέλεξε, για σκοπούς διαφάνειας μέσα στις δοσμένες συνθήκες ο κ. Πολυβίου (και ασφαλώς δικαιούταν να το πράξει), ενδεχομένως να λειτούργησε ανασταλτικά ως προς την ποιότητα της διαδικασίας. Αφενός διότι μάρτυρες γνώριζαν εκ των προτέρων τί λέχθηκε από άλλους εμπλεκόμενους και άρα είχαν τη δυνατότητα προσαρμογής της μαρτυρίας τους. Αφετέρου αναπτύχθηκε μια δημόσια συζήτηση από τα ΜΜΕ, η οποία δημιουργεί την εντύπωση ότι είτε η διαδικασία επηρεαζόταν από δημοσιεύματα, είτε δημοσιεύματα καθόριζαν το περιεχόμενο της διαδικασίας και σίγουρα αριθμού ερωτήσεων. Εξάλλου πολλά από όσα γράφονταν ή λέγονταν κατά καιρούς, βρήκαν τη θέση τους στο Πόρισμα.
Πέμπτο, δεν υπάρχει συμβατότητα ή διασταύρωση μεταξύ μαρτυρίας που ακούστηκε ή τέθηκε ενώπιον της Ερευνητικής Επιτροπής και όσων αντίστοιχων κατατέθηκαν από προσκεκλημένους στις τρεις πολύωρες συνεδριάσεις κεκλεισμένων των θυρών της Επιτροπής Άμυνας της Βουλής. Για ευνόητους λόγους δεν θα υπεισέλθω σε λεπτομέρειες, αφού πολλά στοιχεία αύριο δυνατό να αποτελέσουν μαρτυρία ενώπιον δικαστηρίου. Αναφέρω μόνο στη γενικότητά του ένα τέτοιο παράδειγμα: Άλλα δήλωσε ενώπιον της Επιτροπής Άμυνας ανώτατος στρατιωτικός και άλλα ενώπιον του κ. Πολυβίου.
Η Έκθεση Σιακαλλή
Στο Παράρτημα 1 (σελ 613-627) παρατίθεται η «Έκθεση Πραγματογνωμοσύνης» του κ. Αντώνη Σιακαλλή, ειδικού επί των εκρηκτικών υλών και πυρομαχικών. Μεταξύ άλλων ευρημάτων, καταγράφεται ότι «Στην περίπτωση αυτή παραβιάσθησαν όλοι οι κανόνες ασφαλούς φύλαξης και αποθήκευσης εκρηκτικών υλών».
Κύριε Πρόεδρε,
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,
Το Πόρισμα Πολυβίου προσπάθησε κατά τρόπο υποκειμενικό να αποτυπώσει και να καταγράψει εκείνα τα οποία ο συγγραφέας του, ως Μονομελής Ερευνητική Επιτροπή θεώρησε ότι αποτελούσαν μια αντικειμενική πραγματικότητα. Στην ουσία ωστόσο, πράξεις ή παραλείψεις, δηλώσεις και τοποθετήσεις του κ. Πολυβίου οδήγησαν στον καταρτισμό ενός Πορίσματος το οποίο χαρακτηρίζεται από υποκειμενισμό, κενά, ελλείψεις και ατεκμηρίωτα συμπεράσματα. Σε πλείστα τόσα ευρήματα και τοποθετήσεις υπάρχει υπέρβαση όρων εντολής. Όπως για παράδειγμα η κατάθεση πολιτικών εκτιμήσεων για τον ΠτΔ και την εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης, ο σχολιασμός με απαξία του ρόλου των πολιτικών κομμάτων, των δημοσίων υπαλλήλων και των πολιτών «δούλων», οι εκτενείς πολιτικές και φιλοσοφικές αναφορές του συγγραφέα του Πορίσματος, η αποτύπωση και προσωποποίηση ποινικών ευθυνών, κ.α. Σοβαρά ελλείμματα παρουσιάζουν και οι ερμηνείες ουσιωδών όρων όπως «ευθύνη», «γνώση», «καθήκον» και «αρμοδιότητα», όπου υπάρχει μια διασταλτική, παρατραβηγμένη ερμηνεία, για να φτάσει μέχρι τον ΠτΔ.
Σε αντιδιαστολή με την προσπάθεια υποβάθμισης των δεδομένων ευθυνών, με βάση ευρήματα του ίδιου του Πορίσματος, της ΕΦ και ανώτατων αξιωματικών της. Ενδεχομένως, ένας πιο ισορροπημένος επιμερισμός ευθυνών στη βάση τεκμηρίωσης, να καθιστούσε το Πόρισμα ένα χρήσιμο εργαλείο. Διότι στο ίδιο το Πόρισμα, υπάρχουν και δημιουργικές ιδέες που χρήζουν περαιτέρω επεξεργασίας. Ιδιαίτερα αναφορικά με θεσμικά ζητήματα, συστημικά προβλήματα, αλλά και παγιωμένες νοοτροπίες, τις οποίες ως ΑΚΕΛ εδώ και χρόνια αντιπαλεύουμε σε μια προσπάθεια προοδευτικού εκσυγχρονισμού της κοινωνίας μας.
Κύριε Πρόεδρε,
Τον περασμένο Ιούλιο γίναμε μάρτυρες ενός συμβάντος που πλήγωσε την πατρίδα μας, το λαό μας και πιο τραγικά τους οικείους των θυμάτων. Τα οποία έχασαν τη ζωή τους εν ώρα καθήκοντος και άρα τούς αρμόζει ο δέοντας σεβασμός. Και αυτό ανεξάρτητα από όποιες άλλες ποινικές διαδικασίες βρίσκονται σε εξέλιξη, για να μπορούν να επιμεριστούν οι ασήκωτες ευθύνες των ζώντων υπαίτιων της καταστροφής. Και οι οποίες διαδικασίες προφανώς καταγράφουν γεγονότα και ευθύνες. Όπως γίνεται πάντοτε κατά το ανακριτικό έργο.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,
Δεν μπορώ να μην σχολιάσω την κυπριακή εκδοχή του κινήματος των αγανακτισμένων. Κατ’ αρχάς να πω ότι το γνήσιο Κίνημα των Αγανακτισμένων που ξεκίνησε στην Ιβηρική Χερσόνησο, των indignados, ελαύνεται από καθαρά κοινωνικά και ταξικά κίνητρα. Έχει ως στόχο να καυτηριάσει πολιτικές δεξιών και νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων που οδήγησαν λαούς στην κοινωνική εξαθλίωση. Είναι ένα κίνημα μαζικό και πρωτίστως πολιτικό. Ο δανεισμός του όρου «αγανακτισμένοι» στην Κύπρο, που είχε ως αφορμή το τραγικό συμβάν στο Μαρί, μόνο υπό μία έννοια μπορεί να συγκριθεί με το κίνημα στην Ευρώπη. Ότι μερίδα των Κυπρίων πολιτών, με θρυαλλίδα το Μαρί, κατέβηκαν στους δρόμους και εξέφρασαν μια συσσωρευμένη αγανάκτηση δεκαετιών για κακώς έχοντα, για σκάνδαλα, στρεβλώσεις και κοινωνικές αδικίες. Υπό αυτή την έννοια, η αθρόα, αυτόβουλη προσέλευση πολιτών στις εκδηλώσεις, ιδιαίτερα τις πρώτες μέρες, είναι ένα δείγμα ελευθερίας έκφρασης. Έστω και αν δεν κινήθηκε πάντοτε στα πλαίσια της κοσμιότητας, του σεβασμού και της δεοντολογίας.
Ωστόσο, η επιτηδευμένη, εν πολλοίς υποκινούμενη και πολιτικά στοχευμένη σε βάρος του Προέδρου, του ΑΚΕΛ και των στελεχών του προσπάθεια μιας άλλης μερίδας «αγανακτισμένων» να καπηλευτεί τον πόνο των συγγενών των θυμάτων, παραβιάζοντας σωρηδόν τον ποινικό κώδικα και κάθε δεοντολογία, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως στοιχείο ελευθεροφωνίας. Αλήθεια, σε ποια εποχή αναφερόταν το καλοσχεδιασμένο μαύρο φανελάκι με την κρεμάλα που φορούσαν οι ηγέτες των αγανακτισμένων; Της αποικιοκρατίας όπου οδηγούνταν στην αγχόνη αγωνιστές της ελευθερίας; Σε ποια αρχή δικαίου εδράζεται το στήσιμο κρεμάλας για τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας έξω από το Προεδρικό Μέγαρο; Και ποιον αποκαλούσαν «Χούντα»; Τον εκλεγμένο Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον προερχόμενο από το χώρο της Αριστεράς η οποία μαζί με άλλες δυνάμεις έδωσε αίμα για τη Δημοκρατία ενάντια στο φασισμό σε αυτόν τον τόπο; Και μήπως οι βωμολοχίες που εκστομίζονταν αποτελούν σύγχρονη σκέψη και cool στάση ζωής; Η μήπως η εγκληματική δράση μερίδας σε βάρος του συμβόλου της Δημοκρατίας, του Προεδρικού Μεγάρου, συνιστά αποδεκτή μορφή διαμαρτυρίας;
Μα εξίσου αν όχι ποιο σοβαρή ήταν η στάση πολιτικών προσώπων. Οι οποίοι από την πρώτη μέρα κατέστησαν ως τον απόλυτο ένοχο για το τραγικό συμβάν τον ΠτΔ. Τον δίκασαν και τον καταδίκασαν από την πρώτη στιγμή. Ούτως ή άλλως για αυτούς δεν υπήρχε ανάγκη για Πόρισμα ούτε για ποινική διερεύνηση. Ήταν δικαστές, κατήγοροι και επί παντός επιστητού ειδικοί.
Κατά τη συζήτηση που διεξαγόταν δημόσια μέσω των ΜΜΕ, δυστυχώς, κάποιοι δεν έμειναν μέχρι εκεί. Μάς είπαν ότι δολοφονήσαμε ανθρώπους. Κάποιοι άλλοι ότι βάψαμε τα χέρια μας με αίμα. Αυτή κι αν είναι πρόκληση. Κάποιοι εκ δεξιών αποκάλεσαν τον Πρόεδρο «φασίστα» και «έκπτωτο πολιτικά». Για όσους δεν γνωρίζουν καλά ελληνικά έκπτωτος είναι εκείνος που απώλεσε αξίωμα με την παλινόρθωση της Δημοκρατίας. Οι εξ Ελλάδος επικοινωνιολόγοι σας έπρεπε να γνωρίζουν καλύτερα για το τί εστί «έκπτωτος». Όπως και κάποιοι πού έζησαν ή διάβασαν για το εκκλησιαστικό πραξικόπημα των τριών μητροπολιτών τότε.
Όλα αυτά κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι έπληξαν περαιτέρω την ήδη τρωθείσα ενότητα, πλήγωσαν αξιοπρέπειες και ξέθαψαν από το χρονοντούλαπο της ιστορίας καλά κρυμμένες εμπάθειες, μισαλλοδοξία και φανατισμό. Είναι λοιπόν μεγάλη η ευθύνη όλων μας, αφού επαναβεβαιώσουμε τα λαϊκό αίτημα για ορθή απονομή της δικαιοσύνης και τιμωρία όσων κριθούν ένοχοι, που είναι ασφαλώς και δικό μας, να εργαστούμε παράλληλα για αποκατάσταση της ομαλότητας και για τη δημιουργία των προϋποθέσεων για ένα καλύτερο πολιτικό κλίμα.
Η ημικατεχόμενη πατρίδα μας έχει ανάγκη από σταθερότητα και όχι κλιμάκωση της αποσταθεροποίησης. Για ενότητα και όχι εμβάθυνση της διχόνοιας και της μισαλλοδοξίας. Σε αυτή την προσπάθεια, εμείς αναλαμβάνουμε την ευθύνη που μάς αναλογεί και δηλώνουμε παρόντες.