Η κυρίαρχη αντίληψη για την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης και ειδικά όπως διδάσκεται στα σχολεία είναι στην ουσία η ιστορία μιας εθνικής επανάστασης, κατά την οποία κυριαρχούσε ένα κλίμα «εθνικής ομοψυχίας». Ουδέν αναληθέστερο. Γι’ αυτό και εμείς θα εξετάσουμε μερικές πτυχές της ελληνικής κοινωνίας τόσο κατά την περίοδο της οθωμανικής διοίκησης όσο και κατά τη διάρκεια της ίδιας της επανάστασης.
Η κατάσταση την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας- Μύθοι και πραγματικότητες
Πριν αναφερθούμε στην επανάσταση αυτή κάθε αυτή οφείλουμε να διαλύσουμε κάποιους μύθους που υπάρχουν στην κυρίαρχη ιστορική αφήγηση για τα χρόνια πριν την επανάσταση.
Πρώτο: Η Εκκλησία είχε αγαστή συνεργασία με την Υψηλή Πύλη, καθώς και οι δύο απεχθάνονταν την επικυριαρχία των Λατίνων. Η Εκκλησία είχε την ευθύνη του ελληνορθόδοξου πληθυσμού και λειτουργούσε στην ουσία ως «κράτος εν κράτει». Ήταν υπεύθυνη για την εκπαίδευση των ελληνορθόδοξων, (δεν υπήρχε κρυφό σχολειό),ήταν υπεύθυνη για τη συλλογή των φόρων και υπεύθυνη για την ευταξία των υπηκόων. Αφόριζε τις εξεγέρσεις εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ακόμα και την ίδια την επανάσταση του 1821 αν και στην τελευταία κάποιοι ανώτεροι κληρικοί είχαν διαφορετική στάση από το Πατριαρχείο (βλ. Παπαφλέσσας).
Δεύτερο:Bίαιοι εξισλαμισμοί- εκεί και όπου έγιναν μαζικοί εξισλαμισμοί (Βοσνία, Αλβανία) ήταν με τη θέληση των αυτοχθόνων, οι οποίοι εξισλαμίστηκαν για να μην πληρώνουν τον κεφαλικό φόρο (φόρο που πλήρωναν οι μη μουσουλμάνοι).
Τρίτο: Οι κλέφτες δεν ήταν η επιτομή του εθνικού αγώνα, ούτε πρόδρομοι της Ελληνικής Επανάστασης όπως διδασκόμαστε στα σχολεία.Ήταν αγρότες και κτηνοτρόφοι που απηύδησαν με τη βαριά φορολογία και την καταπίεση του κράτους και των προεστών, χωρίς όμως να έχουν ταξική συνείδηση.Οι σχέσεις αρματολών και κλεφτών ήταν συνήθως εχθρικές και όχι φιλικές όπως αφήνεται να νοηθεί στη διδασκαλία της ιστορίας.
Τέταρτο: Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν πατερναλιστικό, δεσποτικό κράτος και όχι εθνικό. Οι μη μουσουλμάνοι συμμετείχαν στην κοινωνική και οικονομική ζωή του τόπου. Για παράδειγμα, στην Πελοπόννησο υπεύθυνοι για τη συλλογή των κρατικών αλλά και των κοινοτικών φόρων ήταν οι χριστιανοί γαιοκτήμονες, οι γνωστοί κοτζαμπάσηδες. Μια άλλη χριστιανική κοινωνική ομάδα, οι Φαναριώτες συμμετείχαν επίσης στη διοίκηση του κράτους, (π.χ. Μέγα Δραγουμάνος). Συνεπώς ο όρος τουρκοκρατία είναι άστοχος.
Η επανάσταση του 1821
Η επανάσταση του 1821 δεν ξεκίνησε από τους αστούς, αντίθετα ξεκίνησε από τους κοτζαμπάσηδες και τους αρματολούς που ένιωθαν τα προνόμια τους να χάνονται με τις μεταρρυθμίσεις της Αυτοκρατορίας που προωθούσαν ένα πιο συγκεντρωτικό κράτος. Πολλοί κοτζαμπάσηδες επίσης, άρχισαν να αστικοποιούνται και να αντιτίθενται στις φεουδαρχικές κοινωνικοοικονομικές δομές. Καμιά από τις δύο αυτές κοινωνικές ομάδες δεν επεδίωκε ένα ανεξάρτητο εθνικό κράτος (εκτός μια από την αστικοποιημένη μερίδα κοτζαμπάσηδων που ήθελαν ένα ανεξάρτητο κράτος που θα το διοικούσαν οι ίδιοι),καθώς αυτό νομοτελειακά θα οδηγούσε στη διάλυση των επαρχιακών, εδαφικών, τοπικών εξουσιών δηλαδή των εξουσιών των αρματολών και των κοτζαμπάσηδων.Οι αντιθέσεις αυτές κοτζαμπάσηδων και οπλαρχηγών οδήγησαν την αστική τάξη να συνεργάζεται πότε με τον ένα πότε με τον άλλο και σταδιακά έδωσε και το δικό της στίγμα στην επανάσταση μετατρέποντας την σε αστικοδημοκρατική. Έτσι οι τρείς πρώτες Εθνοσυνελεύσεις (Επίδαυρος, Άστρος, Τροιζήνα) επεξεργάστηκαν φιλελεύθερα σχέδια συντάγματος. Όταν όμως οι αστοί που έλεγχαν τη νομοθετικό σώμα της επανάστασης ζήτησαν δάνειο από την Αγγλία και προώθησαν τη δημιουργία τακτικού στρατού,οι κοτζαμπάσηδες και οι οπλαρχηγοί ξεκίνησαν τον εμφύλιο πόλεμο καθώς ήξεραν ότι ένα δάνειο από την Αγγλία (υποθήκη άρα και εθνικοποίηση της γης, σύνδεση με τη φιλελεύθερη Αγγλία κλπ.) θα οδηγούσε στην κατάργηση των τοπικών, επαρχιακών διοικητικών τους εξουσιών.
Οι δύο εμφύλιοι πόλεμοι και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο οδήγησαν στην αποτυχία της επανάστασης το 1827,που σώθηκε μόνο χάρη στην παρέμβαση των μεγάλων δυνάμεων που παρά τα αντίθετα συμφέροντα τους κατάφεραν να εφαρμόσουν την εξής φόρμουλα.: δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους (όπως ήθελαν οι Άγγλοι και εν μέρει οι Γάλλοι) αλλά ως απόλυτη μοναρχία (που καθησύχαζε τη συντηρητική Ρωσία). Στην πραγματικότητα, η Ελληνική επανάσταση δεν τέλειωσε με την ανακήρυξη του ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους το 1830, καθώς οι ταξικοί αγώνες για κατάληψη της εξουσίας από την αστική τάξη συνεχίστηκαν με αμείωτη ένταση καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα και επικεντρώθηκαν γύρω από το συνταγματικό κίνημα.
Ακόμα και ηημερομηνία έναρξης της επανάστασης χρησιμοποιήθηκε από την«εθνική» ιστοριογραφίαγια να προωθήσει την ανιστόρητη ρητορική περί «εθνικής ομοψυχίας». Η 25η Μαρτίου καθιερώθηκε στην προσπάθεια να παρουσιάστει η Εκκλησία ως κινητήριος πυρήνας της επανάστασης (μέσω του θρησκευτικού συμβολισμού της 25ης Μαρτίου). Κατ’ακρίβεια, η επανάσταση είχε ξεκινήσει ήδη από το Φλεβάρη στη Μολδοβλαχία, ενώ στην Πελοπόννησο ξεκίνησε με την κατάληψη της Καλαμάτας στις 21 Μαρτίου.
Συμπερασματικά, η ελληνική επανάσταση είχε διπλή μορφή εθνικοαπελευθερωτική και κοινωνική. Από τη μια προσπάθεια απαλλαγής από το οθωμανικό σύστημα διοίκησης και από την άλλη η προσπάθεια κατάληψης της εξουσίας από τη μια ή την άλλη κοινωνική ομάδα. Οι αντιθέσεις αυτές των κοινωνικών ομάδων, καθώς και η εμπλοκή των μεγάλων δυνάμεων οδήγησαν στο τέλος στο μοναρχικό κράτος του 1830 που στη συνέχεια μέσω της ταξικής πάλης μετεξελίχθηκε στο αστικό ελληνικό κράτος που ξέρουμε σήμερα.
Η ελληνική επανάσταση μας διδάσκει την ταξική πάλη, τις κοινωνικές αντιθέσεις και τα αντικρουόμενα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα καθώς και την αέναη κίνηση της ιστορίας προς τα εμπρός που νομοτελειακά θα οδηγήσει σε μια κοινωνία ποιοτικά ανώτερη, στην κοινωνία του σοσιαλισμού.