Η Κύπρος αποτελεί ένα παράδεισο χάρη στην πλούσια βιοποικιλότητα την οποία φιλοξενεί. Το τρίτο σε έκταση νησί της Μεσογείου χαρακτηρίζεται ως ‘’hot spot’’ τόσο για την πανίδα όσο και τη χλωρίδα του, καθώς και τα ψηλά ποσοστά ενδημισμού των φυτών. Οι μοναχικές μέλισσες της Κύπρου μελετήθηκαν εκτεταμένα από τον παγκοσμίου φήμης Κύπριο εντομολόγο, Γεώργιο Μαυρομουστάκη κατά τα έτη 1916-1957, ο οποίος άφησε πίσω μια τεράστια κληρονομιά τόσο από δημοσιεύσεις όσο και μια συλλογή εντόμων ανεκτίμητης αξίας.
Η διδακτορική μου έρευνα, υπό την επίβλεψη του Αναπληρωτή καθηγητή Δρ Μενέλαου Σταυρινίδη (Εργαστήριο Αειφορικής Γεωργίας, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου), αποσκοπεί στην μελέτη των χρονικών και χωρικών επιδράσεων στη βιοποικιλότητα και παροχή υπηρεσιών οικοσυστήματος από μοναχικές μέλισσες στην Κύπρο. Η έρευνα εστιάζεται στη διερεύνηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και της οικιστικής ανάπτυξης στις μοναχικές μέλισσες σε περιοχές της χερσονήσου του Ακρωτηρίου στη Λεμεσό. Επιπρόσθετα στη μελέτη της συνεισφοράς των μοναχικών μελισσών στην επικονίαση των χαρουπιών. Η έρευνα στις μοναχικές μέλισσες χρηματοδοτείται από πόρους του ΤΕΠΑΚ και από το Ευρωπαϊκό Έργο COST SUPER-B (www.superb-project.eu). Δείγματα μελισσών έχουν συλλεχθεί με τη μέθοδο της απόχης και των χρωματικών παγίδων με στόχο την ταξινόμηση τους και την καταγραφή των ειδών που υπάρχουν σήμερα στο νησί. Ένα σημαντικό βήμα που έγινε στο πλαίσιο της έρευνας ήταν η δημιουργία της βάσης δεδομένων www.wildbeesofcyprus.org στην οποία μεταφέρθηκαν όλες οι πληροφορίες από τις δημοσιεύσεις του Γ. Μαυρομουστάκη σε μορφή εύκολη για μελέτη από όλους όσους ασχολούνται με τις μέλισσες στην Κύπρο και στο εξωτερικό.
Στον πλανήτη μας έχουν καταγραφεί πέραν των 20 χιλιάδων ειδών μελισσών. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσίευση (Varnava et al., 2020) η Κύπρος φιλοξενεί 369 είδη μελισσών, 21 εκ των οποίων είναι ενδημικά και 11 είδη αναφέρονται για πρώτη φορά στο νησί. Έτσι η Κύπρος κατατάσσεται στην 3η θέση μετά την Λέσβο και την Σικελία σε πλούτο αναγνωρισμένων ειδών μελισσών μεταξύ των νησιών της Μεσογείου. Από τα 369 είδη, ένα είναι το κοινό είδος, γνωστό σε όλους μας Apis mellifera- η κοινωνική μέλισσα, το οποίο μας προσφέρει πολλά προϊόντα, όπως το μέλι, τη γύρη, την πρόπολη, το κερί, τον βασιλικό πολτό και το δηλητήριο. Όλα ανεξαιρέτως πολύ σημαντικά για τον άνθρωπο.
Τα μοναχικά είδη μελισσών δεν παράγουν μέλι αλλά είναι από τους πιο σημαντικούς επικονιαστές των καλλιεργειών και των φυτών. Δεν ζουν σε κυψέλες, φτιάχνουν μόνες τους τις φωλιές τους και προμηθεύουν οι ίδιες φαγητό στους απογόνους τους. Ποικίλουν σε μέγεθος και σε χρώματα, από τις πιο μικρές στα 2,5 mm μέχρι τις πιο μεγάλες στα 20 mm και με εντυπωσιακά χρώματα όπως κόκκινο, μπλε ιριδίζον και πράσινο. Επισκέπτονται τόσο άγρια όσο και καλλιεργούμενα φυτά και δένδρα για τη συλλογή νέκταρος και γύρης που χρησιμοποιούν για τροφή και για να ταΐσουν τα μικρά τους. Κατά τις επισκέψεις τους μεταφέρουν γύρη από το ένα λουλούδι στο άλλο, επικονιάζοντας με αυτό τον τρόπο τα άνθη. Για παράδειγμα, η μέλισσα κτίστης (ονομάζεται έτσι επειδή κτίζει τη φωλιά της χρησιμοποιώντας πηλό) είναι 60 φορές πιο αποδοτική στην επικονίαση των μηλιών από την κοινή μέλισσα.
Η διατήρηση της βιοποικιλότητας των μελισσών και γενικά όλων των εντόμων επικονιαστών πρέπει να γίνει το πρώτο μέλημα όλων μας. Με τη σωστή ενημέρωση του κοινού και των γεωργών για τη σημασία των ειδών αυτών για την παραγωγή τροφίμων και την προστασία του περιβάλλοντος μπορούν να ληφθούν και τα κατάλληλα μέτρα. Στο εξωτερικό αλλά και σε πολλά σημεία στην Κύπρο (π.χ.
Περιβαλλοντικό Κέντρο Ακρωτηρίου, Μελισσοχώρια Ορεινής Λάρνακας κα.) δημιουργήθηκαν τα λεγόμενα «Ξενοδοχεία Μελισσών – Bee Hotels», τα οποία προσφέρουν χώρους φωλεοποίησης στις μέλισσες. Μπορούν να κατασκευαστούν με μεγάλη ευκολία καθώς χρειαζόμαστε μόνο φυσικά υλικά όπως μη-επεξεργασμένα, χωρίς χημικές ουσίες ξύλα, αποξηραμένα κλαδιά και καλάμια. Αφού δημιουργήσουμε οπές διαφόρων διαμέτρων στα ξύλα, τοποθετούμε τα υλικά σε ένα πλαίσιο δημιουργώντας έτσι ένα σπιτάκι το οποίο θα τοποθετήσουμε σε σημεία με ηλιοφάνεια και περίπου 1 μέτρο πάνω από την επιφάνεια του εδάφους. Οι μέλισσες γεννούν τα αυγά τους μέσα στις οπές και αφού αφήσουν τροφή για τους απογόνους τους σφραγίζουν την είσοδο. Λίγες εβδομάδες μετά, εμφανίζεται η νέα γενιά. Τα ξενοδοχεία μελισσών μπορούν να τοποθετηθούν και σε αυλές σχολείων προκειμένου να εξοικειωθούν οι μαθητές με τις μέλισσες και να ενημερωθούν για το σημαντικό τους ρόλο. Ένα επιπρόσθετο μέτρο διατήρησης των μοναχικών μελισσών είναι η φύτευση φρακτών περιμετρικά των καλλιεργειών ή ακόμα και στις αυλές των σπιτιών. Είδη φυτών και δένδρων που προσελκύουν τις μέλισσες είναι για παράδειγμα το θυμάρι, η λεβάντα, ο ηλίανθος, οι μηλιές και οι αμυγδαλιές. Όσο αφορά τις καλλιέργειες, πρέπει να γίνεται αποφυγή της καλλιέργειας ενός και μόνο είδους φυτού γιατί στερεί από τις μέλισσες την εξεύρεση εναλλακτικών πηγών νέκταρος και γύρης. Η σωστή χρήση των φυτοπροστατευτικών ουσιών τόσο στις γεωργικές καλλιέργειες όσο και σε αυλές οικιών είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για την προστασία των μελισσών. Με τα σωστά μέτρα διατήρησης εξασφαλίζεται η προστασία των σημαντικών αυτών επικονιαστών και ταυτόχρονα η αδιάλειπτη επικονίαση των καλλιεργειών.
Ανδρούλλα Βαρνάβα
Υποψήφια Διδάκτορας του Τμήματος Γεωπονικών Επιστημών, ΤΕΠΑΚ
