Τα βιβλία Ιστορίας που διδάσκονται στα σχολεία, συχνά και συνειδητά ξεχνούν ιστορικά γεγονότα, με αποτέλεσμα αυτά να μην μεταφέρονται ποτέ στη συλλογική συνείδηση. Μια τέτοια περίπτωση είναι και το γεγονός ότι χιλιάδες Κύπριοι κατατάχθηκαν ως εθελοντές για να αντιμετωπίσουν ότι πιο απάνθρωπο γέννησε η ιστορία, τον φασισμό και τον ναζισμό, που αιματοκύλησαν την Ευρώπη και απειλούσαν τον κόσμο.
Όπως σχεδόν όλες οι χώρες του κόσμου, έτσι και η Κύπρος έδωσε το δικό της μερίδιο σ’ αυτή την προσπάθεια, αφού χιλιάδες κατατάχτηκαν στο στρατό για να πολεμήσουν το φασισμό και το ναζισμό. Η περίπτωση της Κύπρου ωστόσο υπήρξε μοναδική. Αυτό γιατί ήταν στη μόνη που ένα κόμμα οργάνωσε συντονισμένη κατάταξη στελεχών και μελών του στο στρατό. Μάλιστα αυτό το κόμμα είχε ιδρυθεί μερικά χρόνια πριν. . Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Ο Δεύτερος Μεγάλος Πόλεμος βρήκε την Κύπρο υπό βρετανική κυριαρχία. Εκείνη τη χρονική περίοδο η προπαγάνδα του Χίτλερ, έδινε και έπαιρνε στα ραδιόφωνα. Διαπόμπευαν και επιχειρούσαν να πείσουν του Κύπριους πως αν παραδίνονταν σε συμβιβασμό, θα τους διασφαλιζόταν η πολυπόθητη τότε ένωση με την Ελλάδα. Τότε οι αποικιοκράτες σαφώς ενοχλημένοι από την προπαγάνδα των ναζιστών και το περιεχόμενο αυτής, άρουν τα περιοριστικά μέτρα και κάνουν κάλεσμα προς το λαό της Κύπρου να καταταγεί στον αγγλικό στρατό. Έτσι, μαζί με άλλα δικαιώματα, πλέον ήταν εφικτή η σύσταση κόμματος και η ανάπτυξη πολιτικής δράσης. Η Μεγάλη Βρετανία γνώριζε πως με την παροχή κάποιων δικαιωμάτων θα καθησύχαζε για λίγο το λαό. Το πρώτο κάλεσμα για συμμετοχή στο πόλεμο κατά του φασισμού έγινε το 1939.
Όταν ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος αρκετοί συμπεριλαμβανομένου και κάποιων κομμουνιστικών κομμάτων, δεν είχα εκτιμήσει ορθά τα αίτια του πολέμου. Αν και ήταν σαφές ότι επρόκειτο για ένα προϊόν του ιμπεριαλισμού, δεν είχαν αντιληφθεί πως η έκταση του θα έπαιρνε παγκόσμιες διαστάσεις. Παρόμοιο μοτίβο συναντάμε και στον ευρύτερο πληθυσμό της Κύπρου, καθώς οι προπαγανδιστικές πομπές των ναζιστών τους επιχειρούσαν να παρουσιάσουν ένα αλλιώτικο πρόσωπο. Εκείνη την περίοδο λοιπόν το Κουμμουνιστικό Κόμμα Κύπρου (Κ.Κ.Κ.) και το ΑΚΕΛ συνυπήρχαν. Όταν τα πλοκάμια του φασισμού έφτασαν και στην Ελλάδα και τα δύο διαφοροποίησαν τη στάση τους. Σαφώς συνυπολογίστηκε και η μετέπειτα επίθεση στην Ε.Σ.Σ.Δ. που έλαβε χώρα περίπου ένα χρόνο αργότερα.
Η αντιφασιστική στάση
Το ΑΚΕΛ εκείνη την περίοδο βρισκόταν ακόμη στα σκαριά. Αλλά ήταν ξεκάθαρο για εκείνο πως οι λαοί πρέπει να απαλλαγούν από το χιτλεροφασισμό. Για τη διατράνωση του αντιφασιστικού χαρακτήρα του κόμματος συχνά πραγματοποιούνταν συγκεντρώσεις όπου στελέχη του προσπαθούν να εξηγήσουν στον κόσμο τι είναι ο φασισμός και ναζισμός. Επίσης, διοργάνωναν εθελοντική εργασία για οχυρωματικά έργα. Όταν οι οργανωτικές και οι οικονομικές συνθήκες για το ΑΚΕΛ βελτιώθηκαν, δε άργησε να πάρει την απόφαση να παροτρύνει τα μέλη και τα στελέχη του να καταταγούν.
Στις 16 Ιουνίου 1943 η Κ.Ε. του ΑΚΕΛ κάλεσε έκτακτη συνεδρία με θέμα «την ενεργοτέραν συμμετοχήν του κόμματος εις την πολεμικήν προσπάθειαν» . Έτσι λήφθηκε η ιστορική απόφαση «να γίνη έκκλησις προς όλα τα μέλη του κόμματος δι’ εθελοντικήν κατάταξιν εις τας ενόπλους δυνάμεις προς ενίσχυσιν του αγώνος δι’ απελευθέρωσιν της Ελλάδος από την χιτλερικήν τυρρανίαν, απελευθέρωσιν των υποδούλων χωρών και εξασφάλισιν του εθνικού, πολιτικού και κοινωνικού μέλλοντος της νήσου». Η απόφαση παρότρυνε τα μέλη του κόμματος να προσέλθουν στην Παγκύπρια Συνδιάσκεψη στη Λεμεσό στις 27 Ιουνίου, όπου θα εγκρινόταν ο τελικός κατάλογος των εθελοντών που θα κατατάσσονταν στο «Κυπριακό Σύνταγμα». Χαράσσοντας το δρόμο 11 από τα 17 μέλη της Κ.Ε. του ΑΚΕΛ, θα κατατάσσονταν και οι ίδιοι εθελοντές.
Τον Ιούνιο του ’43 εκατοντάδες ΑΚΕΛιστές προσήλθαν για κατάταξη στο στρατό, ενώ οργανώθηκε εντυπωσιακή αποχαιρετιστήρια τελετή και παρέλαση στους κεντρικούς δρόμους της Λεμεσού. Οι πληροφορίες έκαναν λόγω για 731 άτομα που με γνώμονα τον κοινό καλό εξέφρασαν την επιθυμία τους για κατάταξη στο «Κυπριακό Σύνταγμα». Το Μητρώο των Κυπρίων εθελοντών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου περιόρισε αυτόν τον αριθμό σε λιγότερους από 400. Αυτή η διαφορά στους αριθμούς μπορεί να προκύπτει από την απόρριψη ατόμων για ιατρικούς λόγους. Αυτό όμως δεν περιορίζει τη σπουδαιότητα της απόφασης και την τόλμη όσων ΑΚΕΛιστών κατατάχθηκαν.
Οι ΑΚΕΛιστές εθελοντές μαζί με τους υπόλοιπους Ε/κ και Τ/κ συστρατιώτες τους πολέμησαν στα μέτωπα της Β. Αφρικής, της Ιταλίας και αλλού στην Ευρώπη. Είχαν τη δική τους συμβολή στη συντριβή του χιτλεροφασισμού. Οι ΑΚΕΛιστές εθελοντές αποτέλεσαν το προζύμι μέσα στους Κύπριους στρατιώτες για μια μεγάλη προοδευτική στροφή της μάζας των στρατιωτών. Μετά το πέρας του πολέμου οι ΑΚΕΛιστές εθελοντές υπήρξαν οι πρωτοστάτες στην πάλη για την αποστράτευση. Ματαιώνοντας τοιουτοτρόπως τα σχέδια των Άγγλων να χρησιμοποιήσουν τους Κύπριους στρατιώτες στους αποικιοκρατικούς πολέμους.
Ο αγώνας ενάντια στο φασισμό παραμένει επίκαιρος
Η 16η Ιουνίου 1943 είναι ένα τιμημένο σημείο στην ιστορία όχι μόνο του ΑΚΕΛ, αλλά και ολόκληρου του κυπριακού λαού. Ακόμη πιο επίκαιρη είναι αυτή η απόφαση σήμερα όπου ο φασισμός εξισώνεται με άλλες ιδεολογίες. Ως ΕΔΟΝ εναντιωνόμαστε στο ξέπλυμα του φασισμού και του ναζισμού και θα δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις στον αγώνα ενάντια σε αυτό.
Μαρία Δίπλαρου
Μέλος Κ.Σ. ΕΔΟΝ
*Δημοσιεύτηκε στη "Νεολαία", στο τεύχος Ιουνίου 2019