Τα μεροκάματα πριν το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν μεροκάματα πείνας και δεν σχετίζονταν με την άνοδο των τιμών, αφού δεν εκδιδόταν τιμαριθμικός δείκτης και δεν υπήρχαν συλλογικές συμβάσεις, με αποτέλεσμα το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων να είναι σε άθλια κατάσταση. Το φαινόμενο οξύνθηκε ιδιαίτερα κατά τη περίοδο του πολέμου με την μαύρη αγορά να έχει το πάνω χέρι, την έλλειψη τροφίμων και την αισχροκέρδεια. Έτσι, άρχισε να προκαλείται η έντονη αντίδραση των εργαζομένων και η αποικιακή κυβέρνηση αναγκάζεται το 1940 να διορίσει επιτροπή για να μελετήσει το πρόβλημα.
Οι πρώτες απεργιακές κινητοποιήσεις
Η πρώτη απεργιακή κινητοποίηση πριν από τον αγώνα του 1944, πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβρη του 1942, όπου πήραν μέρος 10.000 κυβερνητικοί και στρατιωτικοί εργάτες με αίτημα την αύξηση των μεροκαμάτων, λόγω της αύξησης της τιμής του ψωμιού και την έκδοση ορθού τιμαριθμικού δείκτη μιας και αυτός που εκδόθηκε με βάση το σύστημα του 1941 επικρίθηκε έντονα από τις συντεχνίες. Μετά την απεργία ου 1942, η αγγλική κυβέρνηση διόρισε επιτροπή τιμάριθμου από 10 μέλη που διαφωνούσαν, καθώς οι Άγγλοι - μέλη της επιτροπής υποστήριζαν την πολιτική της κυβέρνησης, οι εκπρόσωποι της αστικής τάξης τα συμφέροντα των εμπόρων και εργοδοτών και οι εκπρόσωποι των εργατών τα συμφέροντα της λαϊκής μάζας με τη λήψη δραστικών μέτρων για τη πάταξη της μαύρης αγοράς, τη μείωση και τη σταθεροποίηση του τιμάριθμου και τη προσαρμογή των μεροκαμάτων με τον τιμάριθμο.
Μετά τον πρώτο απεργιακό αγώνα, ακολούθησε δεύτερος τον Αύγουστο του 1943 και τρίτος τον Οκτώβρη του ίδιου χρόνου. Κινητοποιήθηκαν 17.500 εργάτες και πραγματοποίησαν διάφορες εκδηλώσεις και 24ώρη απεργία.
Ο αγώνας της 1ης Μαρτίου
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, ο αγώνας της 1ης Μαρτίου 1944 ήταν αναπόφευκτος και η απόφαση για τη διεξαγωγή του πάρθηκε σε ογκώδεις πανεργατικές συνελεύσεις που οργάνωσε η ΠΣΕ. Για σκοπούς τακτικής, η ΠΣΕ αποφάσισε όπως η απεργία πραγματοποιηθεί μόνο στα Δημόσια Έργα και σε αυτή πήραν μέρος 1500 εργάτες.Η απεργία κράτησε από την 1η μέχρι τις 23 Μαρτίου με αιτήματα: 1. Αναπροσαρμογή των ημερομισθίων με τον τιμάριθμο, 2. Εφαρμογή εισηγήσεων για την ελάττωση του τιμάριθμου, 3. Οικογενειακό επίδομα, 4. Παραχώρηση άδειας ανάπαυσης με πληρωμή, 5. Παραχώρηση επιδόματος ασθενείας, 6. Βελτίωση των τεχνικών σχολών, 7. Προειδοποίηση σε περίπτωση απόλυσης. Η απεργιακή επιτροπή υποβάλλει τα αιτήματα στην κυβέρνηση , η οποία αποτελούσε τον εργοδότη και ζήτησε συνάντηση, ώστε η διαφορά να επιλυθεί με διαπραγματεύσεις.
Η αποικιακή κυβέρνηση αρνήθηκε να συναντηθεί με την επιτροπή των απεργών και καταδίκασε πολλούς από αυτούς σε πολύμηνες φυλακίσεις. Η στάση αυτή ξεσήκωσε τη λαϊκή μάζα που συμπαραστάθηκε στους απεργούς με κάθε τρόπο.
Το ΑΚΕΛ συμπαραστάτης στο ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα και τους αγώνες του, με υπομνήματα προς την κυβέρνηση ζητούσε την υιοθέτηση των συνεχνιακών απόψεων, διαφώτιζε τα πιο πλατιά στρώματα του λαού και τα κινητοποιούσε γύρω από τα δίκαια των απεργών. Στη διάρκεια των 23 ημερών της απεργίας, έγιναν πρωτοφανείς σε όγκο και μαχητικότητα συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις. Σε όλες τις πόλεις οργανώνονταν μαζικές πικεττοφορίες, έκλειναν τα εστιατόρια, τα κέντρα αναψυχής, δεν εκδίδονταν εφημερίδες και δεν λειτουργούσε ο κυβερνητικός σιδηρόδρομος.
Η κυβέρνηση αναγκάζεται να υποκύψει και διορίζει επιτροπή για τη μελέτη του τιμάριθμου, η οποία μεταξύ άλλων έλεγε « η αύξηση του κόστους ζωής δεν ανταποκρίνεται πλήρως στον τιμαριθμικό δείχτη».
Ο αγώνας της 1ης Μαρτίου μια πολιτική μάχη...
Ο αγώνας της 1ης Μαρτίου δεν ήταν απλά μια απεργία που κράτησε 23 μέρες, αλλά μια πολιτική μάχη ολόκληρου του κυπριακού λαού που έσπασε το κατεστημένο της δωδεκάχρονης παλμερικής απολυταρχίας και έμαθε πως με σκληρούς αγώνες είναι εφικτό να διεκδικήσει και να κερδίσει τα δικαιώματα του. Οι βασικές κατακτήσεις ήταν : 1. Αναπροσαρμογή των μισθών βάσει του τιμάριθμου, 2. Χορήγηση οικογενειακού επιδόματος, 3. Παραχώρηση αστικού επιδόματος, 4. Παραχώρηση 10 ημερών άδειας ανάπαυσης με πληρωμή, 5. Πληρωμή επιδόματος ασθενείας μέχρι ενός μηνός, 6. Προειδοποίηση μιας εβδομάδος σε περίπτωση απόλυσης, 7. Βελτίωση των τεχνικών σχολών.
Ο αγώνας για τον τιμαριθμικό δείκτη θα κλείσει οριστικά το 1950-51, όπου το συνδικαλιστικό μας κίνημα, η ΠΕΟ, άρχισε μια γενική εκστρατεία αυτόματης τιμαριθμικής αναπροσαρμογής στις διαπραγματεύσεις σε όλους τους τομείς των εργαζομένων, καθώς η ΑΤΑ αποτελεί αποτελεσματική προστασία της αγοραστικής αξίας των συμφωνηθέντων μισθών και ημερομισθίων.
Μαρί-Κωνστάνς Κων/νου
Μέλος Μορφωτικού Γραφείου Κ.Σ. ΕΔΟΝ
Μέλος Συντακτικής Επιτροπής «Ν»
*Δημοσιεύτηκε στη "Νεολαία", στο τεύχος Μαρτίου 2018