Η περίοδος της Βρετανικής Αποικιοκρατίας στην Κύπρο έχει περάσει στην κοινωνική συνείδηση μέσω της επικρατούσας ιστοριογραφίας. Της ιστοριογραφίας δηλαδή, η οποία επικεντρώθηκε, κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, στον ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ. Από τις σελίδες της ιστορίας που διδασκόμαστε στα σχολεία απουσιάζουν σημαντικά και λαμπρά κεφάλαια της ιστορίας του τόπου μας εκείνης της περιόδου.
Αυτό για στο οποίο πολλοί δεν αναφέρονται είναι η ύπαρξη του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου, το οποίο υπήρξε το πρώτο οργανωμένο σύνολο που αντιτάχθηκε στους Βρετανούς αποικιοκράτες τόσο στα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του όσο και στην μετέπειτα εξέλιξη του, όταν δηλαδή ιδρύθηκε το ΑΚΕΛ. Το κόμμα υπέστη μεγάλες διώξεις και καταστροφές, φυλακίσεις και βασανιστήρια στελεχών, ακόμα και δολοφονίες.
Η πιο δύσκολη περίοδος διώξεων στην ιστορία του ΑΚΕΛ ήταν η περίοδος 1955- 1959 κατά την οποία το κόμμα λειτούργησε εκτός νόμου αφού η έντονη αντιαποικιακή του δράση και το μεγάλο έρεισμα που είχε στο λαό δεν μπορούσαν παρά να χτυπηθούν από τους Βρετανούς.
Η 14η Δεκεμβρίου 1955 καταγράφηκε στην ιστορία ως η ημέρα κατά την οποία η αποικιακή αστυνομία επέδραμε στα σπίτια των στελεχών του ΑΚΕΛ και συνέλαβε γύρω στα 135 άτομα ανάμεσα τους ο Γ.Γ του κόμματος Εζεκίας Παπαϊωάννου και στελέχη της ανώτατης ηγεσίας. Οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Πύλας και αργότερα πολλοί απ’αυτούς στις Κεντρικές Φυλακές. Την ίδια μέρα με διάταγμα του Κυβερνήτη Χάρτινγκ τέθηκαν εκτός νόμου το ΑΚΕΛ, η Ενωση Αγροτών Κύπρου (ΕΑΚ), η Παγκύπρια Οργάνωση Δημοκρατικών Γυναικών (ΠΟΔΓ) και η Ανορθωτική Οργάνωση Νεολαίας (ΑΟΝ). Απαγορεύτηκε, επίσης, η έκδοση και κυκλοφορία των εφημερίδων «Νέος Δημοκράτης», «Ανεξάρτητος», «Εμπρός» και «Ινκιλαπψί», καθώς και του «Θεωρητικού Δημοκράτη», μηνιαίου θεωρητικού περιοδικού του ΑΚΕΛ.
Στην ανακοίνωση του Βρετανού Διοικητή Χάρτινγκ, μεταξύ άλλων γράφει τα εξής: «Οι κομμουνισταί είναι εκείνοι οι οποίοι από του τέλους του πολέμου είχον το προβάδισμα εις την προσφυγήν εις οχλαγωγίας, την δολιοφθοράν και τον εκφοβισμόν εν τη επιδιώξει των πολιτικών των σκοπών. Είναι αυτοί οι οποίοι ανέπτυξαν ολόκληρον τον μηχανισμό «αγώνος» εναντίον της καθεστηκυίας τάξεως…Εις την σπουδαίαν στρατηγικώς αυτή νήσον η κομμουνιστική δραστηριότητα έχει ειδικώς δυσάρεστον σημασίαν διά τον ελεύθερον κόσμο…»
Το ΑΚΕΛ για άλλη μια φορά διάψευσε αυτούς που ήθελαν να το δουν να συρρικνώνεται και να εξαφανίζεται. Μέσα σε συνθήκες παρανομίας κατάφερε να ανασυγκροτηθεί περνώντας μάλιστα στην αντεπίθεση και σηκώνοντας ψηλά την σημαία του αγώνα για αυτοδιάθεση του νησιού. Από την πρώτη περίοδο κιόλας στήθηκε ο παράνομος μηχανισμός του κόμματος αποτελούμενος από απλά μέλη και τοπικά στελέχη του Κόμματος και τα ελάχιστα μέλη που κατάφεραν να διαφύγουν της σύλληψης και από την πρώτη στιγμή τέθηκε ο στόχος της οργανωτικής ανασυγκρότησης. Αξίζει να σημειωθεί ότι στα χρόνια της παρανομίας αυξήθηκε ο αριθμός των κομματικών ομάδων και μελών.
Ανάμεσα στα άλλα τους καθήκοντα τα στελέχη του κόμματος, ανέλαβαν την περιφρούρηση της ηγεσίας και των συνεδριών των σωμάτων του Κόμματος, την κατασκευή κρησφύγετων όπου φυγαδεύτηκαν τα στελέχη της ηγεσίας την στήριξη των οικογενειών των πολιτικών κρατουμένων της Αριστεράς, τον μυστικό συντονισμό ανάμεσα στις επαρχιακές επιτροπές και τις κομματικές ομάδες, την δημιουργία ενός καλά σχεδιασμένου δικτύου πολυγράφησης και διάδοσης των θέσεων του κόμματος, την διοργάνωση μαζικών εκδηλώσεων, απεργιών, παναπεργιών, διαδηλώσεων όπως ήταν η απεργία για την εξορία του Μακαρίου, οι διαδηλώσεις με την ευκαιρία της επίσκεψης του Λόρδου Ράτκλιφ και του Υφυπουργού Αποικιών Χέαρ, οι κινητοποιήσεις κάθε φορά που ετίθετο το Κυπριακό στα Ηνωμένα Εθνη, οι κινητοποιήσεις γυναικών-συζύγων των κρατουμένων, οι κινητοποιήσεις για τερματισμό των απαγχονισμών και κατάργηση του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης κ.ά. Εδώ πρέπει, επίσης, να προστεθούν και οι μαζικές κινητοποιήσεις και παναπεργίες διαμαρτυρίας, ύστερα από τις δολοφονίες στελεχών της Αριστεράς από μασκοφόρους του Γρίβα.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι την πρώτη περίοδο της παρανομίας οργανώθηκαν οι αποδράσεις ηγετικών στελεχών του Κόμματος. Πρώτα του Κυριάκου Χρίστου και του Παυλάκη Γεωργίου οι οποίοι ήταν επαρχιακοί γραμματείς και του ίδιου του Γ.Γ. Εζεκία Παπαϊωάννου. Αυτά τα στελέχη μαζί με τους Ανδρέα Φάντη και Γιάννη Κατσουρίδη, που είχαν διαφύγει της σύλληψης, αποτέλεσαν το βασικό καθοδηγητικό πυρήνα του Κόμματος στα χρόνια της παρανομίας. Μετά τις αποδράσεις, η δράση του κόμματος έγινε πιο έντονη. Αξίζει να σημειώσουμε ότι τρεις μόλις μήνες μετά το κλείσιμο του «Νέου Δημοκράτη», εκδόθηκε και κυκλοφόρησε η «Χαραυγή», αναλαμβάνοντας το ρόλο του καθοδηγητικού οργάνου του κόμματος.
Η άρση των διαταγμάτων προσωποκράτησης, τον Φλεβάρη του 1957 σήμανε τη λήξη της πρώτης περιόδου της παρανομίας του ΑΚΕΛ, ωστόσο το κόμμα συνέχισε να βρίσκεται εκτός νόμου. Χρειάστηκαν νέοι μαζικοί αγώνες και κινητοποιήσεις για να κατακτηθεί η νομιμοποίηση του κόμματος που ήρθε τον Δεκέμβριο του 1959.
Οι ρίζες του κόμματος μας είναι βαθιές και στηρίζονται στους αγώνες και στο αίμα πολλών ΑΚΕΛιστών που κατάφεραν να βγάλουν το κόμμα πιο δυνατό μέσα σε αντίξοες συνθήκες. Οι συνεχιστές αυτού του έργου φέρουμε στους ώμους μας βαριά κληρονομιά την οποία επιβάλλεται να τιμούμε με την συνέχιση του αγώνα για μια κοινωνία όπως την οραματίστηκαν οι πρώτοι κομμουνιστές.
Ιάκωβος Χαραλάμπους
Υπεύθυνος Επαρχιακού Μορφωτικού Γραφείου ΕΔΟΝ Λευκωσίας – Κερύνειας
*Άρθρο που δημοσιεύτηκε στη Νεολαία Απριλίου 2018, Τεύχος 191
