Ο Νοέμβριος αποτελεί μήνα κομβικής σημασίας για την ιστορία της Κύπρου, καθώς πλήθος γεγονότων έχουν σημαδέψει την πορεία του κυπριακού προβλήματος. Από το Πολυτεχνείο στις 17 Νοεμβρίου 1973 που πυροδότησε την πτώση της Χούντας των Αθηνών μέχρι και τον Νοέμβριο του 1983 όταν ιδρύθηκε μονομερώς το ψευδοκράτος στο κατεχόμενο μέρος του νησιού μας, ο Νοέμβριος αποτελεί χρονολόγιο της σύγχρονης ιστορίας του τόπου. Στο παρόν άρθρο ανασκοπούμε τα σημαντικότερα γεγονότα που διαδραματίστηκαν μέσα από τις δεκαετίες, φωτίζοντας τις προκλήσεις και τις εξελίξεις που συνεχίζουν να επηρεάζουν την Κύπρο και την ευρύτερη πολιτική σκηνή του τόπου.

 

Ενωτικές διακηρύξεις ΕΟΚΑ – Νοέμβριος 1955

Τον Νοέμβριο του 1955 η ΕΟΚΑ πραγματοποίησε μια σειρά από σημαντικές διακηρύξεις που έθεσαν σε κίνηση τον απελευθερωτικό αγώνα ενάντια στους Βρετανούς. Με τις διακηρύξεις αυτές τονιζόταν το δικαίωμα του κυπριακού λαού για ανεξαρτησία και αποσκοπούσαν στην ενεργοποίηση του να στηρίξει τον αγώνα. Λόγω του ενωτικού χαρακτήρα τους, έστειλαν ένα μεικτό μήνυμα στο εξωτερικό ότι η Κύπρος παλεύει για ανεξαρτησία και για ένωση με την Ελλάδα. Οι Τουρκοκύπριοι είχαν αρχίσει να ανησυχούν για την ασφάλεια τους, σε περίπτωση επικράτησης των επιδιώξεων της ΕΟΚΑ και ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Είχε τότε προκληθεί μεγάλη ένταση ανάμεσα στις δυο κοινότητες, η οποία σταδιακά είχε χαράξει το δρόμο της μη εμπιστοσύνης, της διχόνοιας και του τσακωμού. Φτάνοντας στο 1960, η Τουρκία στις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου είχε φτάσει να είναι εγγυήτρια δύναμη της Κύπρου.

 

13 σημεία Μακαρίου – Νοέμβριος 1963

Ένα από τα πιο σημαντικά θέματα στην εξέλιξη του Κυπριακού είναι τα «δεκατρία σημεία». Από τα μέσα του 1962 ο Μακάριος έκανε κινήσεις με σκοπό την τροποποίηση του Κυπριακού Συντάγματος. Στις 30 Νοεμβρίου 1963 ο Πρόεδρος, εκμεταλλευόμενος ότι η Ελλάδα βρισκόταν εν μέσω εκλογών και πολιτικών αναταραχών, κατέθεσε σχετικό έγγραφο στον Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρο της Κύπρου, Φαζίλ Κουτσιούκ, με προτάσεις για τροποποίηση του Συντάγματος. Οι προτάσεις κοινοποιήθηκαν και στις τρεις εγγυήτριες δυνάμεις, με την ενθάρρυνση της Αγγλίας. Στην ουσία, ο Μακάριος με τα 13 σημεία ήθελε να καταργήσει τον δικοινοτικό χαρακτήρα του Κράτους, με την πρόφαση ότι η μειοψηφία του νησιού (Τουρκοκύπριοι), με το δικαίωμα να ασκεί βέτο αφαιρούσε από τους Ελληνοκύπριους το δικαίωμα να κυβερνούν. Η ελληνική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή το 1962 δήλωνε κάθετα εναντίων αυτών των σημείων, ενώ η Αγγλική Κυβέρνηση δεν άφησε να νοείται ότι διαφωνεί. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1963, μέσω της επιμονής του Μακάριου σε αυτά τα σημεία και την άρνηση αποδοχής τους από την τουρκοκυπριακή πλευρά, κατέρρευσε η Κυπριακή Δημοκρατία όπως είχε συγκροτηθεί το 1960. Πλέον είχε χαρακτεί ο δρόμος για τα δικοινοτικά επεισόδια των επόμενων χρόνων.

 

Μάχη της Κοφίνου – Νοέμβριος 1967

Στις 15 Νοεμβρίου 1967, με διαταγή του Μακάριου, η Εθνική Φρουρά υπό τις εντολές του Γρίβα ανέλαβε να «επιβάλει την τάξη» με στρατιωτική επέμβαση στην Κοφίνου. Στην Κοφίνου, μαζί με τα γειτονικά χωριά Άγιος Θεόδωρος και Μαρί, είχαν γίνει προσπάθειες για δημιουργία θύλακα από τους Τουρκοκύπριους, οι οποίοι ήταν υπό τις διαταγές της φασιστικής οργάνωσης ΤΜΤ. Ο Μακάριος πρώτα ζήτησε από τον ΟΗΕ να διαχειριστεί την κατάσταση αλλά δεν έλαβε επαρκή υποστήριξη, πέραν από απλές προειδοποιήσεις. Η σύσταση του Μακάριου ήταν όπως διεξαχθή περιορισμένης κλίμακας επιχείρηση για τη διάλυση του ένοπλου τμήματος του θύλακα και τη διαφύλαξη της ομαλής διέλευσης στον αυτοκινητόδρομο Λεμεσού-Λευκωσίας, με τη συμμετοχή μικρού τμήματος του Στρατού, το οποίο θα ενεργούσε αποφασιστικά μόνο κατόπιν πρόκλησης μέσω πυροβολισμών. Η «Επιχείρηση Γρόνθος», όπως ονομάστηκε από τον Γρίβα, έλαβε τελικά μεγάλες διαστάσεις, κινητοποιήθηκαν μεγάλες μονάδες του Στρατού και είχε ως αποτέλεσμα πολλές καταστροφές, πόνο και θανάτους. Η εξέλιξη της επιχείρησης έφερε με τη σειρά της, περαιτέρω εντάσεις μεταξύ των δυο κοινοτήτων και σύμφωνα με πολλούς, ίσως ήταν το πιο καθοριστικό σημείο όξυνσης του κλίματος και παγίωσης των συνθηκών που οδήγησαν, εν τέλει, στα τραγικά γεγονότα του 1974.

 

Ενίσχυση ειρηνευτικών δυνάμεων από τον ΟΗΕ – Νοέμβριος 1967

Έπειτα από τη Μάχη της Κοφίνου, δημιουργήθηκε μια νέα διπλωματική κινητικότητα με σκοπό την αποτροπή της γενικευμένης σύγκρουσης. Η παρουσία των ειρηνευτικών δυνάμεων ξεκίνησε από το 1964 που έγιναν τα πρώτα επεισόδια και είχε κύριο ρόλο την πρόληψη τέτοιων συγκρούσεων και την αποκατάσταση της ειρήνης μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Οι ενισχύσεις επικεντρώθηκαν στη σταθεροποίηση της κατάστασης. Τότε είχε επιτευχθεί συμφωνία για τον περιορισμό της στρατιωτικής παρουσίας της Ελλάδας στην Κύπρο. Οι εξελίξεις ώθησαν τα Ηνωμένα Έθνη να αλλάξουν τον ρόλο τους και να ενισχύσουν την ειρηνευτική παρουσία τους στην Κύπρο, τη γνωστή UNFICYP, να στελεχώσουν περαιτέρω τη γραμμή κατάπαυσης του πυρός και να εντείνουν την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας.

 

Εξέγερση του Πολυτεχνείου – Νοέμβριος 1973

Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου στις 17 Νοεμβρίου και η πτώση της Χούντας των Συνταηματαρχών είχαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του Κκυπριακού. Η Χούντα υποστήριζε έντονα την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Ύστερα από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, όταν είχαν φανεί τα ρήγματα στην ηγεσία της Χούντας και ανέλαβαν την εξουσία οι -ακόμα πιο- φανατικοί εθνικιστές, δημιουργήθηκαν οι συνθήκες για την οργάνωση του πραξικοπήματος κατά του Μακάριου, με σκοπό να εγκατασταθεί στην Κύπρο μια φιλοχουντική κυβέρνηση που θα έφερνε την Ένωση. Μετά την αλλαγή ηγεσίας στη Χούντα, από τον Γεώργιο Παπαδόπουλο στον Δημήτριο Ιωαννίδη, το βλέμμα στράφηκε πιο έντονα στο νησί μας. Μετά τον θάνατο του Γρίβα τον Ιανουάριο του 1974, ο Ιωαννίδης μέσω της ΕΟΚΑ Β’ έβαλε μπρος τον σχεδιασμό για την εκτέλεση του προδοτικού πραξικοπήηματος. Έτσι, μέσα από την αντίσταση του Πολυτεχνείου, η Χούντα άλλαξε ηγεσία και τέθηκαν σιγά σιγά οι βάσεις για την εκτέλεση του πραξικοπήματος και το άνοιγμα της κερκόπορας στον Αττίλα.

 

Ίδρυση ψευδοκράτους – Νοέμβριος 1983

Σχεδόν δέκα χρόνια μετά το προδοτικό πραξικόπημα και την τούρκικη εισβολή, η Τουρκία κατείχε το 37% της Κύπρου και έτσι, ήλεγχε την τουρκοκυπριακή διοίκηση στο κατεχόμενο τμήμα. Στις 15 Νοεμβρίου 1983 η διοίκηση ανακήρυξε τα κατεχόμενα εδάφη ως ανεξάρτητο «κράτος». Ο Ραούφ Ντεκτάς που ήταν ο τότε ηγέτης, έδωσε σε αυτό το όνομα «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου», που μέχρι και σήμερα δεν αναγνωρίζεται από κανένα κράτος εκτός από την Τουρκία. Μετά από το πραξικόπημα του Κενάν Εβρέν τον Σεπτέμβριο του 1980 και λόγω των μεγάλων εξελίξεων στη Μέση Ανατολή, οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις των ΝΑΤΟ και ΗΠΑ «ζήτησαν» από την Τουρκία να εξυπηρετήσει τα νατοϊκά συμφέροντα στην περιοχή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα να εντείνεται η παρουσία φασιστικών στοιχείων καθώς και η σοβινιστική προπαγάνδα. Παράλληλα, η οικονομία βρισκόταν σε πολύ κακή κατάσταση και οι Τουρκοκύπριοι βρίσκονταν κάτω από μεγάλη καταπίεση. Η δημιουργία του ψευδοκράτους ήταν ξεκάθαρα μια κίνηση με σκοπό την προώθηση της διχοτόμησης, την ενδυνάμωση της νατοϊκής παρουσίας στην ευρύτερη περιοχή αλλά και την ενδυνάμωση της κυβέρνησης του Κενάν Εβρέν.

 

Διεύρυνση των σχέσεων Ελλάδας-Κύπρου – Νοέμβριος 1993

Τον Νοέμβριο του 1993 υπεγράφησαν συμφωνίες συνεργασίας μεταξύ Κύπρου και Ελλάδας για θέματα αμυντικής πολιτικής και ασφάλειας. Με τίτλο «Δόγμα του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου», ουσιαστικά διακηρύχτηκε πως οποιαδήποτε επίθεση κατά της Κύπρου, αυτόματα θα συνιστούσε επίθεση κατά της Ελλάδας. Παράλληλα με τον ορισμό μιας κοινής αμυντικής γραμμής, έγινε και ένας συντονισμός κοινής διοίκησης σε πολλές αμυντικές δομές. Η Τουρκία ανησύχησε και έλαβε αυτή την πράξη ως μια κίνηση περαιτέρω στρατικοποίησης του Κυπριακού και απάντησε με την αύξηση της στρατιωτικής παρουσίας της στα κατεχόμενα εδάφη. Κάτι που, σαφώς, μέχρι και σήμερα αποτελεί μεγάλο πρόβλημα διότι τελικά είχε ως αποτέλεσμα να προωθήσει τη διχοτόμηση και να αποθαρρύνει τη συμφιλίωση των δυο κοινοτήτων.

 

Ο ηγέτης της Λιβύης, Καντάφι, δηλώνει κατά της Τουρκίας – Νοέμβριος 1981

Τον Νοέμβριο του 1981 ο Μουαμάρ Καντάφι, τότε ηγέτης της Λιβύης, προχώρησε σε έντονη δήλωση υπέρ της ανεξαρτησίας της Κύπρου και της αποκατάστασης της δικαιοσύνης, επικρίνοντας την τουρκική κατοχή. Η παρέμβαση είχε ιδιαίτερη σημασία καθώς η Λιβύη ήταν μια μεγάλη δύναμη στον αραβικό κόσμο και ενίσχυσε τη φωνή των Ελληνοκυπρίων στη διεθνή κοινότητα. Παράλληλα, έστειλε το μήνυμα ότι το Κυπριακό δεν αποτελούσε ένα ζήτημα που αφορούσε μόνο την Κύπρο αλλά αφορούσε στη βάση τους τις αρχές της εθνικής κυριαρχίας και της ανεξαρτησίας των λαών. Αν και δεν επηρέασε τις διαδικασίες για επίλυση του κυπριακού προβλήματος, οι διεθνείς πιέσεις προς την Τουρκία είχαν αυξηθεί.

 

Έναρξη συνομιλίων για λύση στην Ελβετία – Νοέμβριος 2016

Μένιος Αποστολίδης

Οργανωτικός Γραμματέας ΕΔΟΝ Πανεπιστημίου Λευκωσίας