Ο αθλητισμός είναι κοινωνικό φαινόμενο που απασχολεί χιλιάδες ανθρώπους, κάθε ηλικίας και φύλου, ιδιαίτερα τη νεολαία, είτε ως αθλούμενους, είτε ως φιλάθλους. Ο αθλητισμός αποτελεί ισχυρό πόλο κοινωνικοποίησης και αγωγής. Μέσα σε σωστές συνθήκες, καλλιεργεί συνειδήσεις με πανανθρώπινες αξίες και ιδανικά, συμβάλλει στην πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας των νέων, προωθεί την ευγενή άμιλλα και τον υγιή ανταγωνισμό, αναπτύσσει τη συναδέλφωση και την αλληλεγγύη μεταξύ λαών και ανθρώπων. Ο αθλητισμός, με άλλα λόγια μπορεί να εκπληρώσει ένα σημαντικό κοινωνικό ρόλο. Μπορεί όμως να πετύχει κάτι τέτοιο, αν αφεθεί να αναπτυχθεί σωστά και αν διάφορα αρνητικά φαινόμενα δεν στέκονται τροχοπέδη σ’ αυτή τη σωστή του ανάπτυξη.
Η βία και ο χουλιγκανισμός είναι ένα από αυτά τα φαινόμενα. Μαζί με το ντόπινγκ και τη φαρμακοδιέγερση, το ρατσισμό και την ξενοφοβία, τα κλειστά κυκλώματα και τον παραγοντισμό, την άκρατη εμπορευματοποίηση και την υποταγή του αθλητισμού στους νόμους της ελεύθερης αγοράς, υποσκάπτουν το «τίμιο παιχνίδι» και εκτροχιάζουν τον αθλητισμό από την αποστολή και το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει. Ο αθλητισμός, ως κοινωνικό φαινόμενο δεν παράγει βία. Δεν εξωθεί σε συμπεριφορές εξαλλοσύνης και βίαιης εκτόνωσης συναισθημάτων. Η βία και ο χουλιγκανισμός ακυρώνουν τα ιδανικά και τα ιδεώδη που η αθλητική ιδέα προάγει μέσα από το «ευ αγωνίζεσθε». Η βία μπορεί και πρέπει να εξοβελιστεί από τους αθλητικούς χώρους.
Αυτό φυσικά δεν είναι εύκολο εγχείρημα, γνωρίζοντας ότι είναι φαινόμενο που έχει, σε τελική ανάλυση, κοινωνικές ρίζες. Η βία στους αθλητικούς χώρους είναι μέρος του κρισιμότατου προβλήματος της εποχής και του πολιτισμού μας με βαθιά οικονομικά και κοινωνικά αίτια. Αποτελεί μέρος του ευρύτερου προβλήματος της παραβατικότητας που μαστίζει τις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες. Ενώ στη θεωρία καλλιεργούνται στους νέους αξίες όπως η δικαιοσύνη, η ισότητα, η αλληλεγγύη, η ανθρωπιά, η αδελφοσύνη των ανθρώπων, από την άλλη στην πράξη οι νέοι που μεγαλώνουν στην καπιταλιστική κυπριακή κοινωνία κάθε άλλα παρά βιώνουν στην καθημερινή τους ζωή αυτές τις αξίες και τις αρχές. Αντίθετα βιώνουν την αδικία και την ανισότητα, την ανελευθερία και την καταπίεση, τον ατομικισμό και το φιλοτομαρισμό, το σκληρό και ανελέητο ανταγωνισμό, την καταρράκωση των πνευματικών και πολιτιστικών αξιών.
Ιδανικά και αποξένωση
Η διάσταση ανάμεσα στις αξίες και τα ιδανικά των νέων και στη σκληρή κοινωνική πραγματικότητα με το χρήμα και τον πλουτισμό να αποτελούν τις υπέρτατες «αξίες» η αδυναμία των νέων να πραγματώσουν τα όνειρα και τις προσδοκίες τους, η καταπίεση και η ανελευθερία που δημιουργεί ο εξοντωτικός ρυθμός ζωής που επιβάλλει το σύστημα στους νέους από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους έτσι ώστε να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στον ανταγωνισμό και να πάρουν μία θέση «κάτω από τον ήλιο» δημιουργούν μια σειρά κοινωνικά αδιέξοδα στους νέους που με την σειρά τους λειτουργούν ως αιτία για τη νεανική αντίδραση για την παραβατικότητα.
Το φαινόμενο της αποξένωσης, στις ανθρώπινες σχέσεις παίρνει τα τελευταία χρόνια έντονες διαστάσεις και στον τόπο μας αφού αγγίζει όλες ουσιαστικά τις πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η αποξένωση είναι μία πραγματικότητα που είναι υπαρκτή σήμερα όχι απλά στον τόπο κατοικίας λόγω της αστικοποίησης, αλλά και στο σχολείο, στην ψυχαγωγία, στη δουλειά, καθώς και σε αυτήν ακόμη την οικογένεια.
Παράλληλα, η έλλειψη μέσων και ευκαιριών για υγιή απασχόληση και ψυχαγωγία, η στέρηση ευκαιριών για συμμετοχή των νέων στα κοινά, ο περιορισμός των δυνατοτήτων που τους παρέχονται για ανάπτυξη των κοινωνικών και δημιουργικών ικανοτήτων τους, το κοινωνικό κατεστημένο που δεν μπορεί να ικανοποιήσει την ανάγκη των νέων για κατανόηση και ενθάρρυνση, που θέτει σε αμφισβήτηση το λόγο ύπαρξης της άποψης τους και τις ικανότητες τους, είναι αρκετές από τις αιτίες που οδηγούν τους νέους στην περιθωριοποίηση. Μέσα σ’ αυτό τον ασφυκτικό κλοιό, προβάλει εντονότερα η τάση των νέων για ανεξαρτητοποίηση και αμφισβήτηση, η ανάγκη έκφρασης της ιδιαιτερότητας τους σε όλες τις εκδηλώσεις τους, την εξωτερική εμφάνιση, τον τρόπο συμπεριφοράς, στην παρέα, την ψυχαγωγία, τις διαπροσωπικές σχέσεις.
Εκπαίδευση και ΜΜΕ
Αναλύοντας εξειδικευμένα, το ρόλο του σχολείου, των ΜΜΕ και της οικογένειας ως των βασικών φορέων μέσα από τους οποίους ο νέος κοινωνικοποιείται και διαμορφώνει τη συνείδηση του, πρέπει να επισημανθεί ότι οι φορείς αυτοί συχνά αποτυγχάνουν να διαδραματίσουν σωστά και αποτελεσματικά αυτό τους το ρόλο. Σε ότι αφορά το εκπαιδευτικό σύστημα παρ’ όλη τη βελτίωση που έχει παρέλθει σ’ αυτό, τα σοβαρά προβλήματα που υπάρχουν σε όλες τις βαθμίδες του, εμποδίζουν το σχολείο να καλλιεργήσει στους νέους τον αυτοσεβασμό και την αυτοεκτίμηση, να δημιουργήσει ανθρώπους με ανοιχτό πνεύμα και κριτική σκέψη.
Αναφορικά με τον αρνητικό ρόλο που διαδραματίζουν τα ΜΜΕ αυτός είναι γενικά παραδεκτός, αφού έχει επανειλημμένα καταδειχθεί μέσα από σωρεία επιστημονικών ερευνών στη Κύπρο και διεθνώς. Ο αρνητικός ρόλος των ΜΜΕ προκύπτει ως αποτέλεσμα των αρνητικών προτύπων συμπεριφοράς που πλασάρουν στη νεολαία, αλλά και ως το αποτέλεσμα της προβολής δεκάδων χιλιάδων σκηνών βίας τις οποίες παρακολουθούν στα πρώτα 18 χρόνια της ζωής τους οι νέοι.
Η οικογένεια με τη σειρά της σε πολλές περιπτώσεις αδυνατεί να αντιμετωπίσει τις αρνητικές επιδράσεις που ασκεί στη νεολαία ο ευρύτερος κοινωνικός περίγυρος.
Εμπορευματοποίηση – Συμφέροντα
Στον αθλητισμό αναπτύσσονται ισχυρά οικονομικά συμφέροντα (βλέπουμε πολυεθνικές εταιρείες να «επενδύουν» στον αθλητισμό), καθώς και πολιτικά και κοινωνικά συμφέροντα, επιδιώξεις και αντιπαραθέσεις.
Ως συνεπακόλουθο αυτής της δυσάρεστης πραγματικότητας έχουμε αφενός την καλλιέργεια του φανατισμού και της έντασης προς εξυπηρέτηση πάντοτε συμφερόντων που καμιά σχέση έχουν με το αθλητικό ιδεώδες και αφετέρου το ρίζωμα μιας βαθιάς προκατάληψης και έλλειψης εμπιστοσύνης απέναντι στη διαιτησία, τις αθλητικές και ποδοσφαιρικές αρχές, αλλά ακόμη και απέναντι πολλές φορές στους ιδίους τους αθλητές και τους παράγοντες των σωματείων.
Φανατισμός και προκατάληψη με τη σειρά τους υπήρξαν και παραμένουν βασικοί συντελεστές της πρόκλησης επεισοδίων εκ μέρους οπαδών, χωρίς με τούτο σε καμία περίπτωση να δικαιολογούνται καθ’ οποιονδήποτε τρόπο τέτοιου είδους ενέργειες και συμπεριφορές.
Τα ακροδεξιά – φασιστικά στοιχεία εμφανίζονται σε κάποιους οργανωμένους φιλάθλους. Φασιστικά σύμβολα αναρτώνται στα γήπεδα με την ανοχή κάποιων αρμοδίων, ρατσιστικά συνθήματα και άλλα.
Έμφαση στην πρόληψη
Χρειάζεται λοιπόν η διαμόρφωση ολοκληρωμένης πολιτικής στην οποία η έμφαση να αποδίδεται στην πρόληψη. Είναι γενικά αποδεκτό πλέον ότι, τα κοινωνικά φαινόμενα δεν αντιμετωπίζονται στη ρίζα τους, μόνο με κατασταλτικά μέτρα. Έτσι και η αντιμετώπιση της βίας στα γήπεδα χρειάζεται να σχεδιαστεί και να οργανωθεί μέσα από τη λογική και την προσέγγιση της πρόληψης και της διαμόρφωσης κοινωνικών προϋποθέσεων, για να έχει προοπτική επιτυχίας. Η επεξεργασία μιας τέτοιας ολοκληρωμένης πολιτικής με συγκεκριμένους στόχους και συγκροτημένο σχεδιασμό αναδεικνύεται ως αδήριτη ανάγκη για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της βίας στους αθλητικούς χώρους. Αυτή η πολιτική πρέπει να απαντά στις βραχυπρόθεσμες ανάγκες, αλλά και να διανοίγει προοπτικές για την ριζική αντιμετώπιση του φαινομένου.
Ειδικά για καταπολέμηση της βίας στους αθλητικούς χώρους προτείνουμε
Όλες οι αθλητικές ομοσπονδίες που διοργανώνουν πρωταθλήματα ομαδικών αθλημάτων να είναι υπεύθυνες για την εξασφάλιση απονομής δικαιοσύνης, με την ευρεία έννοια του όρου, σε όλα τα επίπεδα και της ισότιμης μεταχείρισης των σωματείων και ομάδων που συμμετέχουν στα πρωταθλήματα. Η απονομή δικαιοσύνης αποτελεί προϋπόθεση δημιουργίας των συνθηκών για αντιμετώπιση της προκατάληψης που πολλές φορές οδηγεί σε επεισόδια βίας.
Ο Οργανισμός Νεολαίας Κύπρου θα πρέπει να αναπτύξει πρωτοβουλία και να φέρει κοντά για συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων τους οργανωμένους φιλάθλους, ώστε να παρθούν μέτρα και να βρεθούν τρόποι για μείωση της έντασης και της αντιπαράθεσης μεταξύ τους.
Οι παράγοντες των σωματείων με τις ενέργειες τους να μην έρχονται σε αντιπαράθεση και σε όξυνση των σχέσεών τους που οδηγεί στη καλλιέργεια φανατισμού στους φιλάθλους.
Πρωταρχικός ρόλος της αστυνομίας πρέπει να είναι η πρόληψη και όχι η καταστολή. Ο έλεγχος στις εισόδους να γίνει πιο αποτελεσματικός. Η συμπεριφορά τους να είναι προσεκτική και με τις ενέργειες τους να μην προκαλούν οι ίδιοι τα επεισόδια.
Τα ΜΜΕ μπορούν να επιτελέσουν ένα σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια για μείωση και καταπολέμηση της βίας. Μέσα από τις εκπομπές ή τις στήλες τους πρέπει να προβάλλουν κυρίως τις «καλές στιγμές» ενός αγώνα και γενικότερα όμορφες στιγμές του αθλητισμού.
Σημαντικός μας στόχος πρέπει να είναι η καλλιέργεια της αθλητικής ιδέας. Για να επιτευχθεί χρειάζεται η συνεργασία του κράτους με τις ομοσπονδίες και όλους τους κοινωνικούς φορείς. Με τη διεξαγωγή σεμιναρίων, διαλέξεων στα σχολεία ή και στα σωματεία.
Αναγνωρίζοντας ότι τα φαινόμενα της βίας μέσα και έξω από τους αθλητικούς χώρους είναι απότοκο των κοινωνικών συνθηκών που παράγουν τέτοια φαινόμενα και τα οποία βρίσκουν την έκφραση τους και στον αθλητισμό, μπορούμε να εκφράσουμε και την σαφή τοποθέτηση ότι μόνο με τη διαφοροποίηση αυτών των συνθηκών θα εξαλειφθεί και η βία από τον αθλητισμό και την κοινωνία ευρύτερα.
Ενόσω λειτουργούμε μέσα στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος, με τις δομές και αντιθέσεις που παράγει, αλλά και τον συγκεκριμένο τρόπο εξέλιξης και εμπορευματοποίησης του αθλητισμού και των παρεμφερών με αυτό φαινομένων, τότε δεν μπορούμε να αναμένουμε ότι θα καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά και πλήρως τα φαινόμενα της βίας στους αθλητικούς χώρους.