Ο εθνικισμός είναι ιδεολόγημα που γεννήθηκε μαζί με τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής για να ενισχύσει την αστική τάξη στην προσπάθεια της να εδραιωθεί ως η κυρίαρχη τάξη. Με την εμφάνιση του λειτούργησε ως ιδεολογική νομιμοποίηση της εξουσίας της αναδυόμενης τότε αστικής τάξης που επαναστατούσε εναντίον της Φεουδαρχικής τάξης πραγμάτων διεκδικώντας περισσότερα δικαιώματα. Ο εθνικισμός λειτούργησε ως το συνεκτικό στοιχείο στην δημιουργία των εθνών-κρατών που συνόδευσαν την ανάπτυξη του καπιταλισμού. Ως ιδεολογία είχε προοδευτικό περιεχόμενο όταν πρωτοεμφανίστηκε. Στην πορεία ωστόσο, ο εθνικισμός υπήρξε το όχημα για να υποδαυλίζεται το μίσος μεταξύ των λαών και να νομιμοποιείται έτσι η κήρυξη πολέμων για προσαρτήσεις εδαφών ή εκμετάλλευση φυσικών πόρων.
Ο εθνικισμός, κηρύττει την εθνική ιδιομορφία και αποκλειστικότητα καθώς και την δυσπιστία προς τα άλλα έθνη με αποτέλεσμα να σπέρνεται η εχθρότητα μεταξύ τους. Αποτελεί μέσο χειραγώγησης και αποπροσανατολισμού των ανθρώπων από τις αιτίες των όποιων κοινωνικών προβλημάτων αντιμετωπίζουν.
Μορφές του εθνικισμού
Ο εθνικισμός μπορεί να εκδηλωθεί με την μορφή του σοβινισμού που αποτελεί ακραία μορφή εθνικισμού (π.χ. ναζισμός).
Παράλληλα, ο καπιταλισμός και οι αντιθέσεις του, γεννούν το ρατσισμό και το φασισμό. Αυτές τα μισάνθρωπα ιδεολογήματα τυφλώνουν με φανατισμό και οδηγούν στη βία και στην αντιπαράθεση με το δημοκρατικό κίνημα σε κάθε χώρα με τη μέθοδο της τρομοκρατίας.
Ο εθνικισμός διαδίδεται και επιδρά πιο εύκολα εκεί όπου υπάρχει άγνοια και απογοήτευση για τα προβλήματα της σημερινής κοινωνίας (φτώχεια, ανέχεια, ανεργία κλπ.) Δηλητηριάζει συνειδήσεις κυρίως νέων ανθρώπων που δεν πρόλαβαν να γνωρίσουν και να μελετήσουν τον κόσμο που τους περιβάλλει και να καταλήξουν στο πως πραγματικά εξυπηρετούνται τα συμφέροντα τους. Πρόσφορο έδαφος βρίσκει επίσης και όπου υπάρχει αντικομμουνισμός.
Δομικό εργαλείο του ιμπεριαλισμού
Η ανάγκη της κυρίαρχης τάξης για επέκταση των αγορών του κεφαλαίου έξω από τα σύνορα της χώρας της, οδήγησε την αστική τάξη να αξιοποιήσει τον εθνικισμό για να σπείρει την διχόνοια ανάμεσα στους λαούς διαφορετικών εθνών. Με αυτό τον τρόπο αποπροσανατολίζει τους λαούς από τον πραγματικό κίνδυνο, τον ιμπεριαλισμό και τους οδηγεί σε μεταξύ τους διαμάχη δικαιολογώντας έτσι την υποδούλωση λαών από τον ιμπεριαλισμό.
Πολλές φορές, ο ιμπεριαλισμός επενέβηκε υποδαυλίζοντας το εθνικό μίσος ανάμεσα σε εθνότητες που βρίσκονται στο ίδιο κράτος με αποτέλεσμα τον διαμελισμό ολόκληρων κρατών εις το όνομα της εθνικής τους καθαρότητας. Τρανό παράδειγμα αποτελεί η τραγωδία του τόπου μας όπου ο εθνικισμός-σοβινισμός και στις δύο κοινότητες στάθηκε ο καλύτερος σύμμαχος του ιμπεριαλισμού και των ξένων συμφερόντων, σπέρνοντας το μίσος ανάμεσα στους Ε/κ και τους Τ/κ και διασπώντας έτσι τον κυπριακό λαό. Στρώθηκε έτσι το έδαφος για ξένες επεμβάσεις και προωθήθηκαν τα διαιρετικά σχέδια που απώτερο σκοπό είχαν τη μετατροπή του νησιού μας σε ΝΑΤΟϊκή βάση. Ο εθνικισμός παραμένει μέχρι σήμερα η αιχμή του δόρατος στα διχοτομικά σχέδια των ιμπεριαλιστών στην Κύπρο.
Πάλη ταξική, η μόνη απάντηση
Η αντιμετώπιση του εθνικισμού δεν πρέπει να είναι ξεκομμένη από την ταξική πάλη. Η αντιμετώπιση του εθνικισμό είναι πρώτα και κύρια η ενίσχυση της πολιτικής δύναμης που έχει ταξικό προσανατολισμό και αντιπαλεύει τον ίδιο τον καπιταλισμό. Τέτοια δύναμη δεν είναι άλλη από το Κόμμα των εργαζομένων, το ΑΚΕΛ, και το υπόλοιπο Λαϊκό Κίνημα. Η αντιμετώπιση του εθνικισμού είναι επίσης άρρηκτα συνδεδεμένη με τον αγώνα για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας χωρίς τις αιτίες που τον γεννούν και τον αναπαράγουν. Η πάλη ενάντια στον εθνικισμό είναι πάλη ταξική.